-
1. Editorial …………………………………………..………………………..……..
2. Lehkhathawn : C. Thanga Chawngthu, Baktawng…………....…….
3. Articles :
Farmers’ Tour……………………………………………………………………………
- V. Thangliana, Chaltlang
4. Thlai Chi Thlak Tur Sawngbawl Dan…….………………..……...….
- C. Lalnithanga, SMS (PP)
5. Pa Taima Huang …………………………………………………….……..….
- R.K. Nithanga, ASSO
6. Agriculture (Hriat zau nan) …..……………………….……….…….….
- R.L. Thanzuala, Agronomist
7. Thlai Huan Enkawldan (Farm Management) ..…….……..….
- R. Zoramthanga, AAIO
8. High Density Multispecies Cropping Farm……………………..
- Lalhlunthanga, Ramhlun ‘N’
9. Mizoram Intodelhna Self-Help Group………...............................
- C. Lalhmingliana, Gen.Secretary, FARMFED
10. Pulses …………………………………………….……………………………..
- K. Laltanpuia, AAI, DAO(AE) Office
11. Thil Siam Dangte Chunga Ringtute Mawhphurhna.....……….
- Upa C. Hualkunga, Mission Veng
12. Reports: Trainers’ Training-cum-MAESA General
Conference…………………………..…………………………………………..
- R. Zoramthanga, AAIO
13. Large Scale Production, Mechanization, Privatization and
Marketing……………………………………………………………… ...........
- Lalthanzuala, M.Sc(Agri)
14. Plant Protection - Kan Himna………………………………………….
- C. Rokhuma, Mission Vengthlang
15. Baby Corn - A Potential Crop for Cultivation in Mizoram...
- K. Laxminarayana, N.S. Azad Thakur and D.K. Verma
16. Nematodes (Diseases and Control Method)……………………..
- Dr. Lalmuanzovi
-Keimahni … -Fiamthu …
AGRI MAG ZORAM LONEITU Jan. March 2001
2003
Editor
Dr. O. P. Singh
Director of Agriculture
& Minor Irrigation
Joint Editors
H. Thankhuma
Dy. Director of Agriculture
(Extension)
Zoramthanga
AEO
R.Zoramthanga
AAIO
Cir. Manager
F.Sangkhuma
Zoram Loneitu-a
thu chhuah duh nei
emaw, lehkha thawn
duh emaw chuan a
hnuaia Address-ah
thawn tur a ni.
Editor
ZORAM LONEITU
P.O. Box 098
Dte. of Agriculture,
Mizoram : Aizawl.
Pin - 796001
CONTENTS
Editorial…………
Kum 2001 AD kan lo chuangkai tan ta der mai le! Eizawnna hrang
hrang nei te hmachhawp bawhzui leh hma thar la turin kan buai leh ta
sang sang mai. Loneitute’n engtinnge hma thar kan lak ve dawn le?
Thufingin, “A bul tan that chu a chanve zo tluk kan ni” a tih kha hrerengin
hma I han la teh ang u.
Mizoram han thlir ila mihring kan pung ve tual tual a. Chhiarpui
hmasa khan nuai ruk chuang hret kan awm a, kumin 2001 Chhiarpuiah
chuan mihring nuai kua dawn kan lo ni ve ta. Mihring pun angin kan ram
leilung lah chu a pung/zau ve chuang si lo. Chutih-ahnehin kan lo neih dan
dik tawk loh vang leh lei min thin avang tein buh leh bal thar tlakna ram a
zim tulh tulh zawk niin a lang. Engtinnge hma kan lak tak ang le? Kan ram
leilung bul leh bal hlawk taka thar chhuak reng tur chuan awmze nei a
hma lak leh intensive farming (ram zim zawk, hlawk leh tlo zawk a thlai
thar) lam a kal a tul tak meuh ta. Loneitute pawhin kan hmalaknaah
ruahman lawkna fel leh tha (plan and scheme) kan siam a ngai. Kan thlai
thar deh ralna tur te, thlai chaw heh deuh leh heh lo deuh te, thlai zung nei
thuk deuh chi leh zung pawnlang deuh nei te kan thliar thiam a, chin
chhawk te pawh kan uar a hun ta. Thlai thar tha (quality crops & seeds)
leh thar hlawk nan ‘fertilizer’ hman I tim lo ang u. Khawvel pum han thlirin
India ram hi ‘fertilizer’ hmang tlem berte zing a mi kan ni.
Awle, chhiartute duhsakna sang ber hlan chungin midangte tan
malsawmna ni turin hma I han la tlang teh ang u.
Lehkhathawn
To
The Editor
ZORAM LONEITU
Subject: Ngenna.
Editor Zahawmtak,
I chanchinbu ZORAM LONEITU hi a copy lo hmu ve thin tute zarah kan lo chhiar ve
thin a. Keini huan/lo neia ei zawngtute tan chuan zirtirtu leh kaihruaitu ropui a tling takzet
a. Keini khawtlang pawh hian zau zawka kan lo chhawr theihna turin kan khawtlanga
Library lian berah hian khawngaih takin a copy min rawn thawn ve thei la kan va duh teh lul
em!!!
Kan ngenna che hi mi rawn tihhlawhtlin sak theih chuan kan lawm hle ang.
Kan library chu hei hi a ni:
Hming : Venglai Branch YMA Library, Baktawng;
Registration No. : 358 of 1999
Recognized by : Mizoram State Library.
I rin tlak,
Sd/- C. Thanga Chawngthu
Chairman
Venglai Branch YMA Library
Sub-Committee
Baktawng
Dated Baktawng
The 21
st
February, 2001
FARMERS’ TOUR
- V. Thangliana
Chaltlang
Central Sawrkar sponsor-in India
ram state hrang hrangten Agriculture, Hor-
ticulture, etc. lama Entirsiak Ropui, Krishi
Expo-2001 chu February 24 atanga March
1, 2001 chhungin Pragati Maidan, New
Delhi khawpuiah neih a ni a. Chumi chhim
tur leh Zoram loneitute tana ram dangte
hnathawh dan leh zir turte zir chhuak turin
Mizoram Sawrkar-in Department kaltlang-
in loneitute min tir a. Mi 17 leh min hruai-
tute Pu Tlangtimawia AEO leh Pu Laltan-
puia, AAI hruaiin 20 February, 2001 khan
bus-in Mizoram kan chhuahsan a. Tluang
takin ni 21 February, 2001 tlai dar 3:00-ah
Guwahati kan thleng ta a. Ni 22 February,
2001 ah group 2-ah inthenin NE train leh
Brahmaputra Mail-in kan kalna tur New
Delhi kan pan leh ta a. Tluang tak leh nuam
takin zan thum leh ni hnih zet kan kal
hnuin ni 24 February, 2001 zing dar 9:00
ah Delhi kan thleng ta a ni.
Min hruaitute bengvar leh remhriat-
nain kan MP - Pu Vanlalzawma, Delhi-a Pa-
rliament Session lai a ni bawk a, a awm
remchan lai tak a ni leh zel a, Mizoram
House, kan thlennah chuan Session tul lai
tak karah a lokal a, interview min han nei
nghal a. Introduction neiin loneituten kan
lo leh huan enkawl dan kan hmachhawpte
min zawtin kan sawi theuh a, kan harsat-
nate kan hrilh a, min sut kian sak a inhuam
zia min hrilh a, kan cham chhunga kan
awm dan turte, rel ticket thlengin min
buaipui a tum thute, harsatna kan tawh
palh pawha tanpui min tiam thute min hri-
lh a. A lawmawmin thlamuanthlak kan ti
tak zet a ni. Loneitute zawng zawng, kan
leaderte nen a bungalow-ah breakfast min
siamsak a, lawmawm kan ti tak zet a ni. He-
tianga keini Zoram Loneitute vairam pawh
la hmu ngai lo, kan MP-in min lo dawng-
sawng mai hi kan rin phak loh a ni a, kan
tlangnel phah em em a ni. A sual zawng a
nih loh phawt chuan tlangnel takin, Group
zin in nih ang takin discipline tha takin
awm ang che u min ti chu ropui kan tiin
kan lawm tak meuh a ni.
Tichuan ni 24.2.2001 tlai dar 4-ah
Krishi Expo-2001 neihna hmun Pragati
Maidan-ah chuan Delhi khawpui chu a lo
inbuatsaih nasa mai a. Hall lian leh building
dangdai tak leh mawi tak bulah chuan Kri-
shi Expo-2001 chu hawnna inkhawm ropui
takin buatsaih a ni ta a. Loneitu state hrang
hrang atangin kan kal khawm a, sang hnih
atanga sang thum zet chu kan ni ang.
Central Minister Agriculture & Horticulture
etc, changtu Nelish Kumar leh State Minis-
ter ten thu sawiin hawnna inkhawm chu
hman a ni a. Central Minister leh State Mi-
nister ten India rama loneitute hi ram ei
leh bar dekchhuaktute kan nih zia, harsat-
na tamtak karah hnathawktute tanpui leh
duhsaka a theih ang anga hmalak pui zel an
inhuam thu, Central leh State sawrkarin a
pui zel ang che u min han ti chu kut kan
beng dur dur mai. Loneitu nih a nuamin a
nihlawhthlak kan ti takzet a ni.
He Hawnna Inkhawm programme
zawhah hian Krishi Expo-2001, state hrang
hrang ten an tana hall pek bikah an thlai
thar leh thil entir siak atana an tihte chu
kan en ta nghal a. Miin agriculture, horticu-
lture, forestry,etc.,ah ram an enkawl dan,
an hna thawh dan, hna an lo thawk tak tak
mai tih te kan hmu ta a, a ropui ngei mai.
Social works-ah miin hma an lak nasat dan
kan zir chhuak nasa hle. Mahni ram tana
thawkchhuak mai ni lo, ramdanga thawn-
chhuah tham an lo tum tak meuh tih te kan
hmu a. Antam, thlai thar chi hrang hrang
ram enkawl loh leh, ram enkawl danglam
dan model kan en chuan hmasawnna ropui
tak min hriattirin kan ram tan engtinnge
hma kan lak ang, ram thlai leh thing leh
mau chenin duat tak leh an tangkaina ber
tur anga hman tur a nih zia min zirtir a.
Power Tiller, Tractor, etc., hrang hrang min
entir a, an thlai thar tha tak tak an neih dan
leh enkawl dan a chi atanga an uluk zia min
han hrilh theih thlap mai a, hmasawnna
ropui tak kan chharchhuak a ni.
Tin, kan hotuten Indian Agriculture
Research Institute-ah min hruai a. Nilengin
farm-ah min kalpui a. Kan leader Pu Tlang-
timawia, AEO leh Pu Laltanpuia, AAI ten an
farm min fanpui a, min hrilhfiah zel a. Graf-
ting (thingzar thing danga zawm dan) te
min zirtir in min hmuh tir a. Kawlthei,
theihai grafting te min zirtir a, kan hlawk
tak zet mai. Antam, purun, grape, pangpar
leh thlai chi tinreng hmunpui kan en a.
Mizorama kan tih ve dan tur ngaihtuah zel
chungin kan hmu a, a ropui ngei mai.
Tin Green House min han fan pui leh
ta a. Aizawl khawpuia kan hall tiat tiat a
thlai, summer crops leh winter crops an
dah dan min entir leh ta a. Ka rilru-a lian
tak mai chu, ‘Aizawlah Green House kan
siam dan leh hman dan hi pangpar in ni
berin ka lo hre thin a. Pangpar dah thei leh
siam thei ten an dil a, min pe mai thin niin
hriat a ni a. Kan en lai ngei pawhin kan
hotute chu kan han zawtin kan han chhua-
hchhal titih mai zel a. Green House hman
dan tur dik tak boruak thlai tana tha lo te ti
tha tur a sum chang thlai dah leh chinnan
an lo hmang tangkai hle tih kan hmu chu
kan hlawk takzet a ni. Kan ramah pawh
Green House hmang hian eng thlai pawh hi
a van lai berah pawh hralhchhuah theih
turin kan ti ve in kan thar mai dawn a lo ni.
Green House hmangin vaimim hi entirnan
February leh March thal khawro laiin kan
han thar mai thei dawn a lo ni a. A hlawkin
sum tamtak kan la lut mai dawn a ni. Pang-
para kan milian leh neinung sum dehchh-
uah nan an lo hmang hi a tha hle tho a,
amaherawhchu Green House awmzia leh
state danga an hman dan hi kan hriat
chhuah thar a tul hle mai.
Tin Handicraft & Industries lama thil
siam chi hrang hrang kan en a. Miin thil an
lo ti tak tak a, eizawnna tlingin thil an ti tih
kan hmu hi kan hlawkpui hle.
Delhi-a kan cham chhung hian Pu
Rochila Saiawi, Secretary & Commissioner,
Agriculture & Horticulture etc. Mizoram
Sawrkar a Officer lian Central sawrkar-a
Mizoram tana hna pawimawh thawkin a lo
awm lai tak a ni a, Mizoram House a a room
bikah keini loneitute lengah min sawm in
interview min neihpui ta a, kan leader-te
nen inkawm in zalen takin leh inpawh
takin hun kan hmang a, Mizoram-a kan
Officer liante zingah keini loneitute tun min
hretham lovang kan tih laiin kan level ang
maiin nelawm em emin min kawm a, kan
Delhi kal kan thil hmuh leh hriat dante min
zawtin kan sawi a, min dawngsawng thiam
em em a, kan harsatna zawng zawngah a
theih anga tanpui a inhuamzia te min hrilh
a, loneitu rilru putak mai a min han kawm
chu kan lawm tak zetin kan thla a muang a,
amahah beiseina sang tak kan nei a ni.
Hetiang a Sawrkar milian Mizoramin kan
nei hi kan tangkai pui ngei ngei ang kan ti a
ni. Tin, Director, Agriculture & Minor
Irrigation, Mizoram pawh a awm ve a, ani
pawhin min phur pui hle a, farmer’s tour
member zawng zawng tan zanriah min
siamsak hial a, kan lawm tak zet ani.
Tin, Pu C. Lalengliana, Asst. Commis-
sioner, Central Vigilance Commission-te
nupa in an in-ah-loneitute zanriah min sia-
msak bawk a, an chungah kan lawm tak tak
a ni. Delhi-a kan thlenin kan Mizoram
House Liaison Officer leh a thawhpuiten
nuam takin mutna nuam tak leh eitur tui
takte leh duhsakna tinreng min chantir a,
duat takin min enkawl a, nuam kan tiin kan
lawm tak meuh a ni.
Kan hotuten min duhsak em em a,
kan zin programme tul tak karah 28
th
Feb-
ruary 2001 khan a hun lai leh vawiin thle-
nga khawvelin an sawi huai huai khawvel
thilmak Agra khawpui a Taj Mahal chu min
enpui ta a. A nihlawh thlak hle mai. Ti-
chuan, loneitute zin chhuak hian Pathian
hruaina kan chhuah dawn a kan dil angin
min chhangin tluang em emin kan khaw-
chhuak thei a, lawm thu kan sawi mawlh
mawlh a ni. Tichuan, 4
th
March 2001 khan
kan zin chu zovin Mizoram panin Delhi kan
chhuahsan leh ta a. Rail-in-Group khatah
kan chuang ta a, Aizawl chu dam tak in 6
th
March 2001 zingah kan thleng leh ta a ni.
He Farmer’s Tour-a kan thil hmuh
leh hriat loneitute leh Zoram mipui leh
Official tana hriat tul kan tihte han tarlang
ta ila:
1. Zoram ei leh bara kan intodelh thuai
thuai theih nan loneitu thawk tak tak tute
chu puiha, thawk theia siam hi a tul. State
danga loneitute an duhsak zia hre thar zual
ila.
2. Mizoram hi ei leh bara kan tun
dinhmun chu, mahni inchawm zo lo zero
point-a awm kan ni. Zero point hi in
chawmzo chiah nise, +O a awm tur chuan
Sawrkar, Department, mipuiin tan kan lak
nasat a tul tak zet a ni.
3. Hnathawk mahni inchawm zo huan
neitu nih hi a zahthlak lo, puitling si
hnathawh ngaihsak lo tei mai mai hi a
zahthlak a, mi hnawksak an ni.
4. Delhi khawpui han fan chuan a mi
chengte, Sawrkar ten, neitu an nih an in hre
tak tak a, vawnfai an tum a, vantlang chan
an dah pawimawh a, mimal an huangtau
hauh lo, vantlang pawisawi an duh lo a,
khawlai a ransa, nungcha, mihring an zalen
tlang, mitinin an tih tur an ti mai a ni.
5. Khawlai an vawngfai em em a, thing
phun leh pangpar etc. tuman an ti chhe lo,
main road atangin private/ sawrkar build-
ing a fala hmunawl zau tak tak awm a, com-
pound zauh tum mai hmel an lang ve lo.
6. Loneitute’n an lovah tuitakin an
thawk a, midang tana tangkai phah turin
hma an la a, ram an neih ang ang kha an
chhawr tangkai em em a ni. An rama tha
duh ber tur an ching a, an ram enkawl leh
Mizoram anga ram hnuai hlir duhamna
avanga kan ram tih a awm ve hauh lo.
7. Mizoram-ah pawh Sawrkar thuneih-
tute’n hnathawktute eizawnnan a hmang t-
ak tak tute chu Holder Pass pe sela, kan ra-
m ti satliah dam ramhnuai mai chu an enk-
awl theih anga zau bak pe lo se a tha ang.
LSC pek zung zung hi a tha ber lo mai thei.
8. Sawrkar-a a biktakin Agriculture leh
Horticulture etc. huan leh lo neia ei zawng-
tute officer leh field staff-ah huan leh lo
neihna hmunah ngei kalin en sela, thawk
tak tak tute tanpui tul ngei leh phu apiang-
te chu tanpui ngei sela, an enkawlna hmun-
ah an thiam lohna laite hrilh nghal zel se, a
hlawhtling thuai ang. Tanpuina hmu awm a
lang lo, thawk vak lote’n an chal lan leh
hotute biak an thiam avanga an hmuhin
thawk thate rilru a hnual duh.
9. Kan mithiam rual (expert in agricul-
ture etc.) hote’n phai ram milin thiam takin
an zir a, a tha e. Zoram hmun hrang hrang
chhak leh thlanga kan thlai chin tur chi tha
zawk leh intodelh phur taka kan tih theih
nan a hmun hma min hmuh puiin min hrilh
se, nasa takin kan phur ang.
10. Mizoram hian hma kan sawn
theihnan lo neih dan, huan kan siam danah
hian system thar kan mamawh, ram kan
nei tha si.
THLAI CHI THLAK TUR SAWNGBAWL DAN
- C.Lalnithanga
Subject Matter Specialist (PP)
Directorate of Agriculture, Aizawl
Thlai hian natna chi hrang hrang a
vei thei a, natna awmtirtu natna hrik a zirin
thlai ven dan a danglam thliah a, damdawi
(fungicides, bactericides leh nematicides)
hman tur pawh a danglam a ni. Thlai natna
ven dan chi hrang hrang zinga awlsam ber
leh mawl ber, kawngro su tak si chu thlaic-
hi thlak hma natna hrikin a beih ngam loh
nana thlaichi sawngbawl hi a ni. Hei hi mi
tin tih theih a ni a, tihdam aiin inven a sawt
zawk tih ang khan thlai chi tuh hnua natna-
in a tlakbuak loh nana thlaichi tuh hmaa lo
sawng bawl hi a sawtin a tangkai em em a
ni.
Thlaichi-a natna a lo kai dan hi kaw-
ng hnih a ni deuh ber a. Kawng khat chu th-
laichi-ah khan natna hrik a lo awmsa a, chu
chu thlaichi han tuh emaw thlak hnu lawk
khan leia hnawng awm leh thlai chi a lo in-
hnek khan kha natna hrik kha a lo thang-
harh ta a, tichuan thlaichi kha a lo eichhia
a, a tiak thei ta lo a ni. A kawng dang leh
chu lei (soil) a natna hrik awmsa kha thlai-
chi thlak ve leh khan thlai chi-ah khan a kai
ta a, a tiah theih loh phah ta thin a ni.
Heng kan sawi tak natna avang hian
thlaichi hi tuh hmain uluk taka sawngbawl
hmasak a tul a ni. Chutianga thlaichi sawn-
gbawl dan kawng hrang hrangte chu lo en
ila.
1. A hmasa berah chuan thlaichi kan d-
ah that kha tuh hmain enthlithlai phawt tur
a ni. Amu pum tha, hmelhem lo, tiak thei
ngei awm thlan tur a ni. Hei bakah hian thl-
aichi zingah hian hnim (weed) chi a tel duh
hle a, chuvang chuan thlaichi kha thap fai
tur a ni bawk. A fang dep te, a hek te, pang-
angin a kher kuak te, rawngdang kai te pai-
h vek tur a ni. Tin, thlaichi kha a hlang tha
hle bawk tur a ni. Entirnan, buh chi chu vai-
mim chi emaw, mai chiin emaw a pawlh tur
a ni lo. Thlaichi hlui tawh reng reng chu
chin loh tur a ni. Thlaichi dam rei zawng
(viability period) phei chu a inang lo nain a
hlui tawh tih hriat reng chu chin loh tur a
ni, tha thlawn min sen tir mai mai ang.
Fu chi tur thlan hi hote anga lang
uluk ngai tak si a ni. A kung hrisel tak ami
chauh a chi atan sah tur a ni. Chubakah han
sahchhum hian fu chang kha en ila rawng-
sen in a kah chiai chuan a chi atan hman
loh tur a ni. He rawngsen kah fu hi a lo
awm chuan a natna hlauhawm tak “Red
rot” natna vei a ni tih hriat tur a ni.
2. A dawt lehah chuan thlaichi tuh ata-
na pum tha leh hmelhem lo thlanchhuah
kha tuh hmain nisa veng vawngah ni khat
tal pho tur a ni. Hei hian thlaichi pang leh a
chhunga natnahrik lo tawm ru kha enge-
maw zat a tihlum thei a ni. Duhthusamah
phei chuan thlaichi kha tuiah darkar li tal
chiah hmasa ila, a hnuah nisaah chuan pho
leh ila, hei hian thlaichia natnahrik a
tihhlum bakah thlaichi a ti tiak tha duh a ni.
3. Thlaichi pumtha him piala lang paw-
h hi a chhunglamah a lo nget ru thei a, chu-
vang chuan thlaichi kan mamawh tawk ang
kan thlansa chu chawhtawlhah emaw buc-
ket-ah emaw tui dah ila, tah chuan thlaichi
kha chhung ila, a him lo zawng chu a lo lang
nalh nalh ang a, chung a lang zawng chu
paih tur a ni. A mawnga tla khawm zawng
kha a chi thaa ngaih theih a ni.
4. Tichuan thlaichi kan ram zau lam
daih tur kan ruahman tawh, a pum tha ngei
tia a hmaa kan sawi tawh ang hmanga kan
thliar hran tawh chu la tuh nghal mai lovin
hetiang hian kan sawng bawl tur a ni. Thl-
aichi mum chi (granular seeds) ti mai ila,
heng buh te, vaimim te, behlawi te, bekang
te, bete te, mai te, fanghma leh a dang te hi
damdawi (seed treating fungicides) nen ch-
awhpawlh tur a ni. Damdawi pawlh tur zat
hi a tlangpuiin 3g lek a ni a, hei hi thlaichi 1
kg. nena pawlh tawk a ni. Thlaichia pawlh
tur damdawi hman lar thin, Mizorama kan
hmuh theih chi chu - Captan te, Thiram te
leh Bavistin te hi a ni. Tichuan heng damd-
awi kan sawi tak zinga a engemaw ber hi
lei ila, thlaichi kan mamawh zat hrechiang
bawk ila, kan mamawh tawk ang zelin da-
mdawi nen kan pawlh dawn a ni. A chaw-
hpawlh dan chu hetiang hian tih tur a ni.
Bur ruak eng pawh, a chhin nei, plastic bur
emaw, aluminium bur emaw, thira siam
bur emaw nei phawt ila. Tah chuan thlaichi
kha a zat hriatsa ngei kha dah ila, a hnawng
tawk lek turin tui theh thet ila. Vaimim chi
lo ni se, 3kg. lo tuh dawn ta ila, damdawi
kan hman tur chu Captan ni ta se, vaimim
chi 3kg nena kan pawlh tur chu 9g. a ni. Ti-
chuan bura vaimimchi awm nen chuan thin
pawlh tawh mai tur a ni. Thin hrep hnuah a
inpawlh that tawh chuan a tuh theih ta a ni.
Amaherawhchu hetianga damdawi nena
pawlh tawh thlaichi hi kan tuh dawn chuan
fimkhur thuhla-ah saranga kut tuam chun-
gin tuh tur a ni.
Tunlaia Agriculture leh Horticulture
Department-a thlaichi an zawrh thenkhat
hi chu hetiang damdawi kan sawi tak nena
chawhpawlhsa kha a ni a, a bawm pangah a
inziak deuh zel a ni. Hetiang thlaichi kan
chin dawn chuan a hmaa kan sawi ang
khan damdawi dang nena chawhpawlh leh
hranpa a ngai lo.
5. A hmaa kan sawi tak damdawi kha
kan nei remchang lo a nih chuan tih dan
dang tha ve tak a awm a, chu chu hetiang
hian tih tur a ni. Thlaichi kha tui lum 50 to
52 degree Celcius ah darkar chanve chiah
tur a ni. Amaherawhchu tui sat dan hi a
tawk hriat a ngai khawp mai.
6. Sawhthing leh aieng chi hi damdawi
chi dang Ridomol MZ 5 ml leh tui 1 litre
chawhpawlhah darkar chanve chiah a tha,
A chitur tam dan a zirin damdawitui hi
siam tam a siam tlem mai tur a ni.
7. Fu hi a chang tanchhum kha a chi a
ni mai a, hetiang hian a chi phum hmain
sawng bawl tur a ni; Bavistin 10 ml leh tui
100 ml chawhpawlhah fu chi kha darkar
khat chiah ila, hei hian natna lakah a veng
thei a ni.
8. Buh hi natna chi khat, a hmunral
natna an tih mai ‘Bacterial leaf blight’ laka
veng turin hetiang hian damdawi nen
chawhpawlh tur a ni. Leilet emaw thing-
tlang lo emaw, tin khat hmun atan buh chi
8 kg. lo tawk ta se, kha buhchi kha Ceresan
10 g leh Streptocycline 1 g leh tui 10 litres
chawhpawlhah darkar riat atanga darkar
sawm chiah tur a ni.
Heng kan sawi tak thlaichi sawng-
bawl dan kawng hrang hrangte hi kan
zawm phawt chuan kan thlaichi thlak kha a
hma aiin a lo tiak tha sawt dawn tihna a ni.
Pa Taima Huang
BUH THAR TAM PU HMINGTHANGA,
ELECTRIC VENG, AIZAWL KAWMNA
Nikum 2000 khan Pu Hmingthanga(Contractor), Electric Veng, Aizawl chuan thingtlanglo
neiin ei leh bara intodelh tura hmalakna atan buh a ching a. Tin 4000 lai a thar a ni. A lo neih
leh buh thar chungchanga kan officer-te zinga mi Pu R.K.Nithanga, ASSO nen an inkawmna lo
ngaithla ila. (RKN = R.K.Nithanga. HT = Pu Hmingthanga).
RKN: Chibai Pu Hming. Nikum 2000 khan
thingtlang lo zau tak neiin buh tha-
hnem tak I thar niin tualchhung chan-
chinbu atangin kan lo hria a. Kum
dangah te pawh thingtlang lo hi I lo
nei thin reng nge enchhinna angreng
I han nei? Eng rilru pua lo zau tak han
vat nge i nih le?
HT: E chibai, Pu Ni. Kan inhmu hi ka lawm
khawp mai. Ka theih angin ka han
chhang ang che:(1) Aizawl a kan luh
hnuah kum 6 lai chu thingtlang lo kan
nei ve tawh;(2) Enchhinna a ni lova.
Buh lo hi chu chaw atan kan la ring ve
thiam si lova. Kan Sawrkar leh Agri-
culture Department ten a hma lakna
tih hlawhtlin nan theihtawp chhuaha
tan lak ve hi kan tih tur niin ka hriaa.
RKN: Khawi hmunah nge lo chu I neih a,
eng ti-a zau nge I neih? Thlawhbua
nge ramchang I neih a, kum engzat
leng nge?
HT: Ka lo neihna chu Tlawng kam Silchar
road, Aizawl atanga km 38 velah khu-
an a ni. Mi ram LSC-a siam sa vek kan
lei a ni a. Ramchang a ni lem lo, kum7
leng a ni. Buh tuh kan thiam lo deuh
pawh a ni mai thei - tin 60 lai kan tuh.
RKN: Eng buh chi nge I chin? Khawia mi
nge?
HT: Kan buh chin chu chi thum a ni a.(1)
Tai tlai deuh chi (Kangpui);(2) Mang-
buh leh (3) Idaw (Buhban). Mangbuh
hi chu Khawzawl a mi kan lak a ni a, a
dang hi chu keimahni thar thin a ni.
RKN: Lovah nan tha engzat nge I sen? Hla-
whfa ruaia vat I ni phawt anga tiraw?
HT: Aw, hlawhfa kan ruai a, kan vat uluk
bawk a, tha 300 chuang kan seng.
RKN: A zau tham si a. Lohal ringawt pawh a
hautak fu lo maw? Lohal turin engzat
a tam nge thawk chhuak che u?
HT: Lo hal ni chuan ram dang kang tur
ven a ngai bawk si a. 20 dawn lai kan
thawk. Lo hal lam I han sawi takah
chuan, hisap nei deuh maia lo hal a
ngaihzia ka hre thar a. Hun remchang
a awm leh kan la sawi dawn nia.
RKN: Vawi engzat nge I thlawhchhuah a,
tha leh sum engzat nge hlo thlawh
nan I hman le?
HT: Hlo thlawh lam chu March thla a lo
kan hal kha a hnim hman a, buh tuh
hmain vawikhat kan thlo chhuak. Tin
buh tuh rualin kan thlo leh a. Buh to
hlim, kutphah chen vel a nihin kan
thlo tan leh a. Chumi hnuah vawikhat
dang kan thlo leh. Vawi li kan thlo
chhuak a nih chu. Kan sum sen zat
chu ka belh chhuak lo.
RKN: I lo ah hian buh ni lo thlai dang chin
pawlh I nei em? Eng thlai nge?
HT: Nei e. Kuhva pawh kan phun ve a.
Lakhuihthei sang tam vak lo leh
balhhla kan phun bawk.
RKN: Thingtlang lo neih hi leilung chung-
lang hang tha tihluanralna leh ram
tihchhiatna niin mithiamte chuan an
ngai a. Hemi chungchangah hian eng-
nge sawi tur I neih?
HT: Mithiam ngaihdan chu a dikna chin
chu a awm ngei ang. Mahse buh thar
turin thingtlang lo neih hi kan thlak
thei hrih lova. Leileh tur a tlem si a.
Khawpui chheh vel khaw tlemte tih
loh chuan huan thlaiin eikhawp kan
hmu zo lo niin ka hria a. Loneitu tam
berte tan kawng dang a vang si a.
Chuvangin kan ram hi ui vak theih a
ni lo. Tin Mizoram hi Pathianin min
pe tha a. Shifting cultivation in tih
anga kan hman hi kum 300 chuang
lai a nih tawh mai thei lawng maw?
Kum rei lo te-ah a tui leh mai a! A
thlaler maiin ka ring ve lem lo.
RKN: Tichuan kum 2000 chu a lo tawp ta a.
I lo tin 60 hmunah chuan engzat
chiah nge I thar tak?
HT: Buhban te nen chuan tin 4000 lai kan
thar a. Pathian malsawmna a ni a. Ti-
chhe theitu thli leh ruah leh zu-va
lakah min ven sak a. Kan phu loh
malsawmna a ni e.
RKN: I buh thar chu engtinnge I vawn that
a, engtia tihral nge I tum? Nangmahni
chhungkuain in ei ang em? Abak
engtia tih nge I tum?
HT: Kan theih angin Ni-ah kan phova, thl-
akhat lai kan pho tawh a. Tichuan
buhzemah kan khung mek a ni. 1996
pawh khan Tuha-zawn kan thar a.
Kar 3 lai kan phova. Kum 3-ah pawh
a la uk chuang lova, a lo dahthat theih
viau. Kumin a mi hi chu kan ei tur bak
chu kan hralh ve ang. Tin thenrual
thate kan hak ve nual a. Nang pawh I
duh chuan buhban (Idaw) ka lo pe ve
ang che.
RKN: I lo neihah hian hlawkna neiin I
inhria em, nge I hloh zawk?
HT: Ka lo neihah hian hlawk hlein ka in-
hre ve mai a. Buh thar chhuah ve
hrim hrim hi a tha ka ti. Chubakah
hnathawh tur nei lo engemawzatin
kum tluanin inhlawh nan an lo
hmang ve a, a tha ka ti.
RKN: Thingtlang lo neih hi chhunzawm
tlakah I ngai em, nge AMFU ho Pit
Method te hi I sawimawi ve zawk?
HT: Thingtlang lo neih hi chhunzawm
tlakah ka ngai a. Sawi tawh ang khan
a thlakna tur a awm vak hrih loin ka
hria. Pit Method hi a hna a tam riau in
ka hria a. Kan sawichhia ni lovin
chhip-zawn, kak-zawn thar a har
hmel viau in ka ring. Tha sen inangah
thingtlanglo neih dan pangngai hi a
hlawk zawk ka ring hrih.
RKN: Tun kumthar 2001 hian lo neih
lamah hmalakna I nei leh em, nge I
sim ta viau zawk?
HT: Ka sim lo khawp mai. Kan chul chu
kan thlo leh mek a. Buh tuh leh ila,
engzat emaw chu a la thar thei ang
em tih kan ngaihtuah a. Thurawntu
kan duh khawp mai.
RKN: I lo neih leh buh thar chungchangah
phurpuitu che mimal leh Sorkar
atangin I nei em? Tutenge?
HT: Ka rin aiin mi tamtakin min phurpui
a. Lawmpuina chibai min buktu pawh
an thahnem khawp mai! I hming-
puipa DAO West pawh kan lovah
vawi 2 a lo kal. Nang pawh hian min
lo phurpui hle mai a. Education
Director Pu Lura te leh College-a
lecturer engemawzat, Pu Dohmingth-
anga te, sawi vek sen a ni lovang a,
kan lo ram hmu ve duh hrim hrim an
thahnem khawp mai. Farmer Union
hotupa Pu Chalngura Zahau te pawh.
RKN: Mizoram loneitu tam zawk hi thing-
tlang lo nei kan la ni a. Chungte hnen-
ah chuan thu chah duh I nei em?
HT: Kei tehlul chu mi thu han rawn tlak
chu kan ni lem hauh lovang a. Mahse
min han zawh takah chuan sawtna
mualte a awm takin kan sawi ve mai
mai ang e:
“Lo vah hi uluk a lo ngai hlein ka hria.
Thing leh maute hi a hniam thei ang
bera kih leh sah nise, lo a kan that
duh bakah hlothlawh a ti awl a. Lo hal
hnu a mangkhawh uluk hle tur a ni.
Ram zau zawng inangah buhchi a tla
bik a. Buh tuh hi ngunthluk a tul leh
zual a. A bi that tawk loh chuan cheh
4 cheh 5 thlenga cheh a tha a. lo a
awih deuh phei chuan buhbi kha tha
lehzual sela. Tuihawkin leitha a han
dah ve hlauh thei a ni. Buhbi chhilh hi
a tha a. Pitte tamna hmunah chuan
thil tul tak a ni. Tin, tura hraihlum
mai lovin, thlawhlaiah an ei tur tin
2/3 sem darhin dah thluah ila buhchi
a him duh. Tin, hlo thlawh hi hnim
san hmain chet vat a tul a. heihi
hlothlawh awlna bul chu a ni bawk.
Fanghma leh vaimim hian buh a dip
chhe deuh nge nge thin a, a hmun
hran neih hram a tha. Tin, ram area
intiat-ah chuan buhbi zing deuhin
thlak tlem deuh ni se, a hlawk zawk
niin ka hria.
Pu Hmingthanga, Electric Veng lo (buh hmun). Buh leh bal thar tam Sawrkarin a tum angin
Pu Hminga hian buh tin 60 chuang Tlawng lui (Sairang) kamah a ching a, chu mi thla chu a
ni. (05.09.2000)
AGRICULTURE
(Hriat zau nan)
-R.L.Thanzuala
Agronomist
Agricultutre hi India rama hna
hrang hrang thawktu, zaa sawmruk leh
pali (64%) ten intunnunna’n an hmang
mek a. India ram economy bulthut a tih
theih hial awm e. Tin, India rama thlai
chinna hmun zauh zawng hi hectare
maktaduai 142 vel a ni a. Hemi zinga
hectare maktaduai 92.6 vel hi ruah-van-
tla ringawt ring (tui pek lohna) a ni.
Thlaichi (seeds) hi a pawimawhin,
mihringte mamawh, a-lova-awm-theih-
loh (essential commodity) zingah Essen-
tial Commodity Act 1955 hnuaiah chhiar-
tel a ni a. Tin thlai chi tha neih theih nan,
‘The Seed Act 1966’ te, thlaichi tha rual-
khai zawk a hmuh leh mumal zawka hralh
a nih theihna turin ‘The Seeds (Control)
Order 1988’ te pawh Sorkar Laipuiin a
siam nghe nghe. Chuvangin, thlaichite hi
kaihhruaina dan leh hrai fel tak hnuaia
thar chhuah loh chu hralh/hman mai mai
khap tlat a ni nghe nghe a. Hetianga
mumal taka thlaichi tha nei thei tur hian
Seed Corporation te, Seed Certification
Agencies te, Seed Testing Laboratories te
a awm a. 1988-99 khan India ramah
hetiang hi a dinhmun a ni.
1. National Level Seed Corporation
pahnih a awm a, National Seed Cor-
poration (NSC) leh State Farm Corpo-
ration of India (SFCI) te an ni;
2. State Seeds Corporation (SSC) state
pual bik 13 a awm;
3. Approved Private Sector Seed
Companies hi 100 vel a awm leh a;
4. State Seed Certification Agencies
(SSCA) hi 20 a awm a;
5. State Seed Testing Laboratory hi
100 vel a awm bawk a ni.
Heng zozai zingah hian Mizoram
chuan State Seed Testing Laboratory
pakhat chan a nei a. State Seed Certifi-
cation Agency hi a hming mai chuan kan
nei awm e. Mahse, mihring/thawktu (qua-
lified personnel) indaih lohna avang leh
sum harsat vang a ni mai thei, a nih tur
angin a function mumal thei lo a. A dangte
phei hi chu kan nei lo reng reng a ni.
The Seed Act 1966 hmang hian
kum 1998 September thla thleng khan
thlai hrang hrangah a chi tha (variety)
2662 tihchhuah a ni tawh in, upa/rei
tawh lutuk leh tha lo 49 tihtawp a ni bawk
a ni.
1998-99 chhung khan tractor
2,62,332 leh Power Tiller 14,488 India
ram pumah hralh a ni. Tichuan, loneihna
lamah power kan hman chu hectare
khatah 1.16 KW ang vel a ni (1970 chho
tan tir lam te kha chuan 0.22 KW/ha
chauh a ni).
Irrigation lam:
Irrigation project pakhatin a
chawm theih ram/lo zauh dan a zirin
major, medium leh minor irrigation-ah te
then a ni a.
a) Major Irrigation :10,000 ha. leh a
aia tam chawm thei;
b) Medium Irrigation:2,000-10,000ha;
c) Minor Irrigation : 2,000ha. aia tlem.
Diktak chuan Mizorama kan irri-
gation project-te hi chu minor irrigation
pawh an ni pha meuh lo a ni.
Command Area Development
Programme (CAD-Prog):
Central Sorkar bul tumin CAD hi
1974-75 khan tan a ni a. A tum ber chu tui
pek theih ramte a tangkai leh hlawk thei
ang bera siam a, thlai hlawk taka thar leh
thlai thar tihpun a ni.
He programme-ah hian Farm
Development hrang hrang - leileta tui sem
darhna (field channels) leh tui tam lutuk
paihchhuahna (field drains) siam te, a
ram leilung tihzawl that a, bial siam len a
rem fel te, lei hnuai tui pump chhuaha
thlai chawmna atana hman tangkai
thlengin a huam a. Tin, loneitu tin ten tui
a huntak leh rualkhai taka an hmuh
theihna tura tui sem daihzai (waraban-
dianti) te pawh a tel a. Loneituten thil
thar an man zung zung a, hlawk zawka
thlai an thar theihna turin lo neihna lama
thil thar hmuhchhuahte hmanga enchhin
(trail) te, demonstration te leh farmers’
training neihte a huam vek bawk a.
Central Sorkar chuan he pro-
gramme hi state sorkarin a hnate
pumhmawm mai lo a, loneitu te nen a tam
thei ang bera thawhho hi a duh dan a ni a.
Chumi atan chuan Rs.500/ha. (Rs.225/ha.
Central tum, Rs.225/ha. State tum leh
Rs.50/ha. Farmers’ association tum)
hisapin tanpuina pawh tih theih tura
ruahman a ni.
Heng zawng zawng bakah hian
hmun tui dum lutuk, thlai pawh chin theih
lohna (water logged areas) thlai chin nana
hman theih tura siamthat pawh a tum
pawimawh tak a ni bawk a ni.
Tichuan kum 1974 khan major leh
medium irrigation project 60 a tanin kum
1998-99-ah chuan he CAD-Prog. Ah hian
project 217 an awm a. Cultivable Comm-
and Area (CCA) zau zawng chu hectare
maktaduaih 21.95 a niin State hrang
hrang 23 leh UT 2-ah an awm a ni.
India rama thlaipui deuh deuh chinna zau zawng leh thar zat:
Thlai hming
Chinna Zau zawng
(Ha)
Tharchhuah zat
(Ton)
Hectare khata
thar zat (Kg)
Buh
Vaimim
Wheat
Total Cereals
Kelek Chana
Total Pulses
Total Foodgrains
Badam
Tel antam chi
Total Oilseeds
Fu
La
Nuaih 434.20
Nuaih 63.05
Nuaih 266.86
Nuaih 1012.21
Nuaih 75.41
Nuaih 228.47
Nuaih 1240.68
Nuaih 72.80
Nuaih 70.64
Nuaih 262.40
Nuaih 39.67
Nuaih 89.04
Nuaih 823.00
Nuaih 108.52
Nuaih 659.07
Nuaih1793.64
Nuaih 61.27
Nuaih 130.70
Nuaih1924.34
Nuaih 78.45
Nuaih 47.13
Nuaih 220.15
Nuaih2762.54
Nuaih 18.94
1895
1721
2470
1722
812
572
1551
1078
667
840
69647
213
Five Year Plans leh a kumte:
1
st
Five-Year Plan 1951-56
2
nd
Five-Year Plan 1956-61
3
rd
Five-Year Plan 1961-66
Annual Plans 1966-69
4
th
Five-Year Plan 1969-74
5
th
Five-Year Plan 1974-78
Annual Plans 1978-80
6
th
Five-Year Plan 1980-85
7
th
Five-Year Plan 1985-90
Annual Plans 1990-92
8
th
Five-Year Plan 1992-97
9
th
Five-Year Plan 1998-2003
(Source: India 2000 Compiled and edited by Res., Ref. & Training Div.
Ministry of Information & Broadcasting, Government of India).
THLAI HUAN ENKAWL DAN
(Farm Management)
-R. Zoramthanga, AAIO
Huan leh loneitute hian kan huan
leh lote kan enkawl dan (farm manage-
ment) hi chik taka kan chhut thin loh
avang hian, kan huan leh lo atanga kan
thar chhuah thinte pawh hi, hectare khat
zel hmun atangin quintal eng zat nge thar
ang kan nih (yield in quintal per hectare)
leh 1 kg thar chhuah nan pawisa eng zat
nge sen ral a nih (cost of production per
kg) te chhut chhuah a harsa thin. Chu-
lovah, ‘eng thlai kan chin hian nge hlawk-
na kan hmuh that’ tih pawh hriat theih
miah loh hian thlai chi li-chi nga kan chin
pawlh nuk mai thin a. Mi thenkhatte phei
chuan kan huan leh lo zau zawng dik tak
kan hriat loh bakah kan thlai chi tuh zat
emaw phun zat emaw pawh kan hre bawk
hek lo. Hetiang hi kan awm dan a nih thin
avangin kan huan leh lo atanga kan thar
chhuahte hi a dinhmun dik tak sawi a
harsa thin. Thlai kan thar hlawk leh hlawk
loh tehfung pakhat chu kan hralhna rate
hi a ni. Kan sensote chhut miah lo a thlaite
kan chin chuan, a hralhna rate Rs.10/- tur
a nih lain Rs. 14/- senga kan thar chhua-
hte hi a lo ni hlauh mai thei a ni. Kan
milian thenkhat vawk vulh ve hote pawh
hian vawk note man, a chaw man leh
thing man te leh thil tul an lakkhawmna
tura an sen ralte hi chhinchhiah ta vek
sela, bazara vawk- sa 1 kg man Rs. 100/- a
nih lai hian Rs. 110/- vel senga 1 kg zel hi
an lei a lo ni mai thei a ni. Hetiang hi a nih
theih avangin thlai huan enkawl dan
(Farm Management) hi huan leh
loneitute’n kan thiam hi thil tul leh
pawimawh tak a ni.
‘Farm Management’ tih hi thumal
pahnih ‘Farm’ leh ‘Management’ inkawp
in an siam a ni a, han sawifiah leh ila.
‘Farm chu thlai chingtu tan bika sawi
dawn chuan, hmun bik huan leh lo, thlai
chinna atana kan hman, mimal enkawl
emaw a huhova enkawl’ emaw a ni thin.
Adama chuan ‘Farm chu agriculture thlai
chinna atana hmun kan mamawh, pawlho
ta emaw mimal ta emaw te hi a ni’ tiin a
hrilhfiah.
Mi tamtakin ‘Management hi an
hrilhfiah a, amaherawhchu Boss leh Tyl-
ore te hrilhfiah dan chauh han ti lang ila.
Boss chuan “Huan leh lo finna leh
thiamnaa innghat chunga enkawlna” a ti.
Tylore chuan “Huan leh lo finna leh
thiamna dan a ti ve thung a.
Chutichuan, hrilhfiahtu hrang hra-
ngte hrilhfiah dan han khaikhawmin,
‘Farm Management chu ‘Huan leh lova
thlai chinte hmangchang hre taka enkawl
dan’ a tih theih ang.
Huan thlai enkawl dan (Farm
Managementt) tum bul ber chu, kan thlai
chinte atanga a hlawk thei ang ber thar
chhuah leh hlawkna hmuh hi a ni. Chu-
lovah kan hriata kan chhinchhiah tur thil
pawimawh eng emaw zat a awm bawk,
chungte chu :
a. Thlai thar chhuak tura kan senso zat
leh kan thar chhuah zat dik tak hriat;
b. Ahlawk thei ang bera Thlai thar
chhuah dan kawng dap chhuah;
c. Hectare khat (1 Ha) ang zel hmuna
senso hriat leh 1 kg thar chhuak tura
senso zat hriat;
d. Thlai hrang hrang chinte khaikhin a
a hlawk ber hriat;
e. Ram leilung hlawk leh tangkai zawka
hman dan tur hriat;
f. Ahmun pangngaia kum khata thlai
chin tur indawt thlan thiam;
g. Thil tul leh mamawh turte hre tura
thil chik taka thlir thiam;
Huan-thlai enkawl dan (Farm
Management) a nih dan ang taka hmang
tur chuan heng ka han sawi te hi
innghahna-a hman tlat a pawimawh.
Kan thlaite kan enkawlnaah hian
tha leh sum kan sen belh avangin hectare
khat (1 ha) hmun ang zela kan thlai thar
pawh a lo pung in, 1 kg thar chhuah nana
kan senso pawh a lo tlem tial tial mai thei
a. Amaherawhchu kan thar hlawk vawr
tawp a tang hian, hectare khat hmun
atanga kan thar chhuah tlemin pung tial
tialin lang mahse, 1 kg thar chhuak tura
senso a tam tial tial thei a ni. Hetia I thar
chhuah man kg a chhuta a lo tam leh tial
tial hi a thlahniam (diminish) a ni.
Thlai chin tur kan thlan dawnin
‘eng thlai hi nge kan senso tur atanga
chhuta hlawkna kan hmuh that theih
berna tur tih thlir thiamna hi, Law of
opportunity cost’ a ni a, he mi hrereng
chung hian huan-thlai kan enkawl a tul
hle a ni.
Huan leh lo hna thawhnaa tul leh
hman theih tangkai rau rauah a senso tur
tlem zawk leh hman man hla zawn thiam
theihna hi ‘Principle of Subti- tution’ a ni.
Mihring thaa cheng tam tak kan senna tur
pawh kha, Power Tiller te, Tractor te
rawih theih a nih chuan tlemte sengin kan
thawk zo mai thei a. Chulovah pawisa
tamtak sena kan thlawhfai tur kha weedi-
cide (hlo thahna) hmang in tlemte sum
sengin a tihfai mai theih bawk.
Huan leh lo awmna hmun a zira
thlai chin tur thlan thiam hi a tul tak
meuh a ni . Motor kawngpui atanga 5 km-
a hla-ah te iskut ching ta mai ila, kan
hlawk pui tlem hle ang. Sugarcane Factory
thuhmuna Fu hralh tur nei rau rauah hla
tak atanga han la tute ai chuan Factory
bul hnaia fu huan neite chuan hralh zat in
ang rau rau-ah hlawkna an hmu hnem
zawk ngei ang. Kan ram leilung awmna
leh thlai kan hralhna tur hmun te, kan
hralhna tur rate te ngun taka chhut
chunga thlai chin tur thlan thiam hi kan
tharchhuah atanga hlawkna tha tak hmu-
hna bul a ni. Kan thlai tharte hralhna
hmun tur a hlat chuan, lak sawn zangkhai
leh awlsam, a hlutna hniam chuang si lo
leh a hlep tur pawh tlem chuang lo thlai
chin a tan thlan thiam a tha. Chuvangin
kan huan leh lo a thlai tha thei rau rau-ah
a hlawk tur thlan thiam hi a pawimawh
hle a ni.
Huan leh lo a thlai kan chin te nih
dan chiang taka hre tur chuan, chhin-
chhiahna (records) fel tak a siama vawn
that tur a ni. Thlai hrang hrang pawh
ching mah ila, a hrang theuha an dinhmun
leh nih dan te tilang tura record hran
siam thliah tur a ni. Farm Record neih tur
leh a siam dan tur chu a hnuaia tih lan ang
hi ni thei se.
1. Farm Journal (Hnathawktute, an
hnathawh zawh dan leh senso chhin-
chhiahna;
2. Cultivation Register (Thlai chinte,
leitha hmante hnathawh zawhte chhin-
chhiahna bu);
3. Farm Produced Register (Thlai
chinte tharchhuah dan chhinchhiahna
bu);
4. Stock Register (Thlai chinte,
hmanrua hmante, lut leh chhuak chhin-
chhiahna bu);
5. Sale Proceeds Register (Thlai thar
hralh chhuahna bu);
6. Cash Book (Pawisa lut leh chhuak
chi hrang hrang inchawhpawlh lova
chhinchhiahna fel tak neih tur a ni);
Thlai huan enkawl dan thiam hi
Mizorama loneitu/thlai huan siamtute
hian kan zir chhoh zel a tul em em a; kan
mithiamte lehkhabu siamte chhiar ngun
tur leh mithiamte rawn zel hi kan
hmasawn chhoh zelna tur a nih avangin
mithiamte thurawn ngaichang turin thlai
huan siamtute kan inchah a. Nangmahni
tanpui tur che u in englai pawhin kan in
peih reng a ni.
High Density Multispecies Cropping Farm
-Lalhlunthanga
Ramhlun ‘N’
RAM LEH HNAM a lo changkan ch-
hoh zel chuan duh leh mamawh a lo pung
ve zel a, kan eizawnna hnapui ber atanga
kan thawhchhuahte chuan kan mamawh-
te a phuhruk zawh loh hun a lo thleng
thin a. Mizote pawh hian chu hun chu kan
tawng chho mek a. Eizawnna ngelnghet,
kumhlun leh hlawk zawk kan ngaihtuah
a, kan hmanhmawh lutukah a buk kan
bawh thelh palh ang tih a hlauhawm hle a
ni. Chuvangin Economics Development
innghahna lungphum pawimawh ber far-
mer-te hian fimkhur taka hma kan lak
theuh a tul a ni. Khawvela farmer-te hian
hna thawk duh ta miah lo ila, ei leh barah
harsatna namen lo a lo thleng ang a. In-
dustries-in raw material a tlakchham hun
a lo awm ngei bawk ang.
Kan lo neih dan pangngai thlak nan
chuan hmun nghet-ah hma la ngei ngei ila,
high density multispecies cropping sys-
tem hmanga kan ram neih chhun chu kan
cheibawl chuan Mizoram din chhuahna
bul tur chu a nih ngei a rinawm.
Kan ram neih zau zawng chu tin
sawm hmun ni ta sela, tin khat hmun vel
khur laiha kan leitha siam ngeia hnawh-
khah leha buh hmun atan buatsaih ni sela.
Tin, tin khat hmun dang leh chu sawh-
thing emaw aieng chin nan kan ruat leh
ang a. Sawhthing/aieng hmunte pawh chu
keimahni siam ngei leitha hmangin a let
200 or 300 vel thar thei turin kan chei-
bawl bawk tur a ni ang. Kolasib Tumpui
Pu Rualchhina chuan thingtlang khaw pa-
khata an awm laia sawhthing ser 40
(mawn 1) a tuh atanga mawn 180 a thar
thu min hrilh atangin kan ram neih chhun
sawhthing hmun atana kan tih chu keima-
hni siam ngei leithaa kan cheibawl chuan
engvangin nge a let 200 emaw 300 vel te
chu kan thar chhuah loh bik ang tih ngaih-
dan lian tak a neih theih a ni. Buh leh
sawhthing/aieng hmunah hian thlaifur
pangngai chu kan ching kumtin thei ang.
Tin, a chunga kan sawi anga kan
hman bak ram la awm tin riat hmun chu
high density multispecies cropping farm
atan kan hmang tangkai tawh ang.
Coconut te, kuhva te, hatkawra te leh
avocado te hi kan thlai kumhlun, kan sum
hnarpui ber atan chuan an sitawm miah
lo ang. A hralhna tur hi a lungngaihthlak
lo hrim hrim, phung zinga piring vawrh
an sawi chu nep tak, nep tak a ni ringawt
mai. Khing thlai 4 zingah khian kei chuan
coconut, kuhva leh hatkawra te hi ka
thlan hmel khawp mai. Avocado hi duh
hle mah ila zuva lakah venhim theih loh
ka hlau a ni. Cocoa pawh hi tunah chuan a
market a tha leh tawhin an sawi a, a ching
duh tan chuan Pu Laldailova,
Pangbalkawn hi a zawh theih ang. Ani
hian kum 1995 khan Pu B.Lalliana,
Vairengte hnen atangin a chi a la a, a in
bul huanah a ching a. Tun thleng hian a
kung nung a la nei a ni.
Coconut leh hatkawra hi 30 ft dan
zelah phun ila kan inchhir lo viauin a
rinawm. Kuhva erawhchu 10 ft dan
zelah phun turah inngai ila a tha awm e.
Hengte hi I phun dawn a nih chuan I ram
chu a mual tan zawngin 10 ft zelah peg
mark siam la, chu chu thlai I phunna tura
tlar (row) chu a ni. A tlar hnuai berah
chuan 15 ft. dan zelah khur I lai ang a, I
leitha siam leh khur bul vel leichunglang
chawhpawlhin muk takin I hnawh khat
leh vek ang a. Tlar hnih kal kan zelin
coconut leh hatkawra phunna tlar chu a
hmaa I tih ang bawkin I ti leh ang a.
Coconut leh hatkawra phunna tur khur I
buatsaih zawh vek hnu chuan a inkara
tlar hnih zel I kal kan tlarah chuan 10 ft.
zelah khur I lai leh ang a, I khur laih
hmasak I hnawhkhah ang khan I hnawh-
khat leh vek ang. Tin riat (8 acres) ah
chuan coconut kung 500 vel, hatkawra
kung 500 vel leh kuhva kung 2480 vel I
nei thei dawn tihna a nih chu. Tin, heng I
thlai phunte hnuaiah hian thing- hmarcha,
panruang, lawngpar, vannilla, nutang,
balhla, kawlbahra leh thil dangte I la phun
thei a. I kut hnathawh a lo puitlin meuh
chuan hahipa kan sawi thin khawizu leh
hnutetui luanna ram chu atakin I luah mai
dawn a ni. Ar vulh te, vawk vulh te, dil I
siam theih phei chuan sangha I khawi tel
thei bawk ang a. Khuai khawi lamin tan I
lak belh zel thei dawn a ni.
Tin, farmer-te hian ram thu-ah har-
satna tawh a awl khawp mai. Kan lo neih
dan pangngaiah ngat hi chuan buh hawp-
khawp thar kan tum ta meuh lo em ni tih
tur khawpin thlawhhma kan nei zau peih
ta lova, ram hla kan zuan ngam tawh
bawk si lo. Hei vang hian kal harsa deuh-
ah chuan ram tha pui pui hi kan ngah leh
tawh khawp mai. Ahuhova intelruh ram
zau khat (compact area) bawh ngam high
density multispecies cropping farm buat-
saih tumtuten chutianga ram tha bawh
(zuan) an han tum meuh chuan ram nei-
tua inngai VC-te chuan phal loh an ching
khawp mai. Mizo District Council kha
chuan chutiang ram thlaler chu a nei
ngamte hnenah ziakin phalna an pe thin a.
An tih dan kha kan State sorkar pawh
hian chhawm nung zel sela a tha khawp
ang. AMFU branch pakhat pawhin an tum
ruh tehreng nen ram neih tur hre lovin an
vahvaih thu hriat a nih kha.
Retheihna bawih atanga kan ram hi
chhanchhuah kan tum tak tak a nih ngai
chuan Sorkar hian policy leh action
programme fel tak duangchhuak sela, tin,
subsidy pawh a ruahman fel thlap a tul
ang. Tuna kan kal dan ringawt hi chu kan
ar-khawthim-dai deuh a ni. Coconut
Development Board leh Rubber Board
kan tih ang hi chu a phak lo deuh a nih
pawhin a phak tawk chin turah chuan a
tlanchhe bik tur a ni lo. Uar tak leh thiam
taka sawimawina piah lamah hian hma
lak a hun takzet ta a ni lawm ni?
Mizoram Intodelh Nan Self-Help Group
-C. Lalhmingliana
General Secretary, FARMFED
Mizoram intodelhna tura ngaih-
tuahna hmang tak tak peihtute leh mahni
chhungkua pawh intodelh nghet duh
ngawih ngawihtute tana ngaihven tur thil
pakhat tha tak mai Self-Help Group
Scheme emaw NABARD hi kum 1992
atang khan National Bank for Agriculture
and Rural Development (NABARD) chuan
India ram hmun hrang hrangah a lo bei
tan tawhin a hlawhtlinna a tha em em mai
a. Chhungkaw rethei sang tamtakin an
dinchhuah phah tawh nghe nghe a ni. He
Self-Help Group Scheme hian a tum ber
chu mi 10 atanga 20 inthuruala intel-
khawm (pawl din) hnathawh bik mumal
tak neia thawkhote leh bank-te insuih-
zawmna tha tak atanga retheihna leh
pachhiatna umbo hi a ni ber mai a. He
pawl hi dinin mirethei tam takte chu
mikhawsathei leh hausa tak tak te an lo ni
tawh tlat mai a ni. Mahni chhungkaw mal
maia engmah tih theih tak tak nei hleithei
lote, retheihna khuarkhuruma tang lak-
lawh tlat tawhte, retheihna khuarkhurum
thuk tak atang inhaichhuak zo tawh lote
chu inpawlkhawmin SHG Scheme chu an
han bei ta a. An theih ang tawk tawk
thawhlawm thawh thinin bank-ah SHG
hmingin account an hawng ta a. Chuti-
anga thla ruk chhung an theih ang zah zah
an thawhkhawm chu (a zat bituk tlemte
an insiam chu thlatin Rs.50 lek pawh a ni
thei e) thlatinin Bankah an khawl zela,
thlaruk chhung an khawl hnu chuan an
Bank nena an thawhhona a that chuan an
hnathawhna tur loan an la thei ta a. Bank
nen thawkho tlat tawhin an lo intichak
tawn ta thin a ni ber mai.
Hei hi NABARD Scheme tia an
sawina chhan chu NABARD bul tuma lo
intan a ni a. SHG in Bank a Loan an lak kha
NABARD in a vaiin a thunkhat leh zel a ni.
Mimal emaw thildang atan emaw a Bank
in Loan a lo pekte chu NABARD hian a
zavai chuan a thunkhah sak lem lova.
Mahse, SHG Scheme-ah chuan Bank-in a
lo pek chhuah zah zah kha a thunkhat leh
vek a. A special hle a ni. Tin, SHG in Bank
Loan an lak pawh chu Quarantor leh
Security Deposit hranpa phut lovin an
Pawl (SHG) leh bank te chuan Legal
Agreement an siam mai a. SHG member
zawng zawngte khan mawh an la pum-
hlum ta mai a ni.
He SHG Scheme hi ram hrang hrang
a tih a nih tawh mekna ah an hlawhtlinpui
deuh vek mai a. Khawilaiah mah harsatna
leh buaina tawk an la awm lem lo niin
hriat a ni.
Mizoramah pawh hian hlawhtling
taka tih ve theih ni a ringin NABARD hian
tan a la ngawrh hle a. Tuna a Target ang
chuan Mizoramah hian SHG 1200 aia tlem
lo din thuai an tum a ni.
He pawl hi mi 10 aia tlem thei lo
leh 20 aia tam lo a nihna chhan hian
awmzia a nei a, chu chu hriat atan a tha.
Member 10 aia tlem chu pawl a tling lova;
20 aia a tam chuan Company Act a kalh
thei a ni. He Pawl hi Sawrkar rim nam lo,
sawrkar leh politics leh sakhaw inrawlh
hauh lohna pawl thianghlim leh zalen;
khawiah mah in-register ngai lem lo a ni
a. Private deuh mai a ni. An chungah
tumahin thu an nei lova, inrawlh buai tur
tumah an awm bawk lo a ni. Zalen Pawl
an ni ber awm e. Anmahni a Dan siam-
chawp (Bye Law) neia inkawp khawm
mai an ni a. Mahse, Bank nen erawh
chuan an inhnim hnai hle thung a ni. An
thawkho tlat ang a, an in thatchhuah
dawn a ni.
Tunlai hian keini FARMFED
(Federation of Mizoram Farmers) hian
NABARD ho nen tangrualin Awareness
meeting kan ko fo va. Doordarshan
Vision-ahte pawh vawi thum lai kan
puang darh tawh a. SHG unit pawh 50 chu
kan din tawh nghe nghe a ni. Henghote
zingah hian hlawhtlinpui pawh an awm
tan tawh nghe nghe a ni.
Keini FARMFED erawh hi chuan
engmah hlawkpuina tur kan nei hranpa
lova, mahse, NGO kan nihna angin mipui
tan kan theihtawp kan chhuah ve a ni ber
mai. Kan pawl tana hamthatna tur
engtehvakmah a awm kan hre hranpa lem
lo bawk.
Tin, NGO kan nihna (State Level
NGO kan nihna) atanga Watershed
Management lama hma kan lak chuan a
thawktu tur chu SHG member-te hi an ni
thung a ni. Chutichuan, Rural Deve-
lopment Scheme chi hrang hrangte pawh
hi SHG member-te thawh tur a ni vek
nghe nghe tawh si a.
*SHG (Self Help Group) Scheme of
NABARD hi chiang leh zual a hre duhtute
tan a hnuaia Address-ah hian zawhfiah
theih a ni e:-
President/Secretary
FARMFED, Centenary Building
Dawrpui Aizawl, Mizoram
Phone : 347182
PULSES
- K.Laltanpuia, AAI
DAO (AE) Office
1:0 Pulses : Pulses’ han tih hian,
Mizoten kan la hmelhriat loh engemaw
zat a awm a. Lo hmelhriat tawh intite
pawhin hming hran an lo vuah thin
avangin an koh dan pawh a hrang
hlawm a. Tunah pawh hian koh dan
tlanglawn ber atangin an hming kan
sawi dawn a ni.
‘Pulses’ chu keini Mizoten, ‘be’ kan tih,
kawm neia rah thlaiho hi an ni a. Bekang
hi erawh oil-seed zinga chhiar a ni tlat
thung. Pulses in a huam zinga thlai lar
zual deuhte chu hengte hi an ni:
1) Bengal gram (cicer arietinum);
2) Lentil (Lentilla lens);
3) Pigeon pea (Cajanas cajan);
4) Pea (Pisum sativum);
5) Black gram (Phaseolus mungo);
6) Green gram (Phaseolus aureus);
7) Cow pea (Vigna sinenses);
8) Moth bean (Phaseolus aconi-
lifolius);
9) Horse gram (Dolichos biflorus);
10) Cluster bean (Cymopsis tetrago-
noloba);
1:1 India leh Pulses : India hi khawvela
Pulses thar chhuak tam ber leh ei nasa
ber ram kan ni a. Khawvel puma a
chinna ram zau zawng hectare
maktaduai 67.4 a nih laiin heta hectare
maktaduai 23 hi India rama chinna
hmun a ni. India rama kan thar dan
tlangpui chu hectare khata 377 kg
atanga 609 kg a niin, kumtin ton
maktaduai 11-12 lai thar ang kan ni.
1:2 Pulses thlai pawimawhna leh
tangkaina:
1:2 (1) Pulses chu kan thlai chin zinga
protein pai tam ber an nih avangin, sa ei
lo mite (vegetarian) tan a pawimawh a.
India ram vegetarian-te tan innghahna
ber a ni. Mi pakhat in chakna (hriselna)
atana nitina a thil mamawh (nutrient
requirement) chu hetiang hi a ni a -
(a) Protein - 55 g.
(b) Calcium - 4-5 g.
(c) Iron - 20 g
(d) Thiamine - 1.4 mg.
(e) Riboflavin - 1.5 mg.
1:2 (2) Mithiamte chuan hetiang zawng
hian, mi puitling pakhat tana nitina ei
tur (taksa tana tha tawk tura inbuk
tawk) an chhut chhuak bawk a.
Eitur Vegetarian Non-Vegetarian
Cereal (rice, etc.) 400 gm 400 gm
Pulses 70 gm 55 gm
Green leafy 100 gm 100 gm
Root & Fibre 75 gm 75 gm
Fruit 30 gm 30 gm
Milk 200 gm 100 gm
Fats & Oil 35 gm 40 gm
Meat & Fish _ 30 gm
Egg _ 30 gm
Sugar 30 gm 30 gm
Heta tang pawh hian kan nitin thil ei ah
be lam chi ei tel a tul zia kan hre thei
ang.
1:2 (3) Pulses chu kawm neia rah chi
(Leguminous Crops) an nih avangin,
boruak atangin Nitrogen hipin an lakh-
awm a, Zungbawk (Root Nodules) an
siam a, Hemi hmang hian leiah thlai
chawpui ber (Nitrogen) an siam a,
Chutiang chuan Pulses thlai chinna lei
hectare khatah kum khat chhung in
Nitrogen 30 kg. lai a siam belh thei.
1:2 (4) Heng Be thlai hnah leh kung
tawih te hi leitimur siam thatu (organic
matter) an ni.
1:2 (5) Be-thlai (Pulses) te hi thlai dang
nena chin pawlh emaw, chin chhawk
(Inter Cropping or Cropping Rotation)
atana remchang ber an ni. Entirnan :
Buh zawhah Motor channa; Vaimim
zawhah Behlawi; Buh zawhah French
Bean emaw, Nihawi hmunah Motor
channa; channa hmunah Linseed;
Channa leh Tel Antam etc.
Mizoramah pawh vaimim seng dawn a
Bean, Behlawi chin hlawkna kan hre tan
mek. Tin, Crop rotation (chin chhawk)
atan thlai hnah sei chi Buh/Vaimim/
Wheat (Monocot) zawha chin atan
Pulses (Diacot) an tha ber bawk.
1:2 (6) Pulses chuan leitha thlaichaw
(Nitrogen) an siam theih avang in Vai-
siam leitihthatna, thlaichaw pui ber
Nitrogenous Fertilizer a ngai tlem.
(Pulses thenkhatah chuan a ngai lo hial).
1:2 (7) Thlai dang, Wheat, Buh leh
Vegetable dangte ai chuan an chinna lei
tih dip a ngai nep.
1:3 Pulses-a India dinhmun: India ramah
hian Be-thlai zingah Motor channa (pea)
leh Arhar (Pigeon pea) te hi chin nasat
ber an ni a. An pahnih hian Be-thlai
chinna zawng zawng 48% leh thar
chhuah 55% an tling a. Ram pumah chin
nasat leh ei tam deuh deuh an ni. India
ram pum chhutin Green gram (Mung),
Black gram (Urd) leh Moth bean ten an
dawtin Be-thlai chinna 28% leh thar
chhuah 23% an chang a. Lentil (kan
Dailuah sen) hian Bethlai hmun 5% leh
thar chhuah 6% a hauh ve bawk.
Sik leh sa, khaw awm dan leh eichhetu
rannungte avangin kum 1960 vel atang
khan Motor bean te chin uar an ni thung
a. Kum 1964-65 atanga 1994-95 chhung
phei kha chuan ram pumah thar chhuah
a tlem sawt hle a. Kan tun dinhmunah
tak phei chuan India rama mi pakhat
zelin Be-thlai (Pulses) nitin 40 gm eitur
nei ang chauh kan ni. Hei vang hian Be-
thlai chungchangah hun lo la awm tur
chhutin, thil huphurhawm tak a tling a
ni. Mihring pun zel dan chhutin Kum
2020 A.D. ah chuan tuna kan kum khat
thar Ton Maktaduai 11-12 let aia tam
Ton Maktaduai 30 lai kum tin thar a ngai
dawn a ni.
Chuvangin, Be-thlai thar tam zawk turin,
a chin uar hrim hrima hma lak te a siam
danglamna (processing) te leh a hralhna
tha dap chhuah a ngai hle a ni.
1:4 Pulses lama Research : Pulses (be-
thlai) chu ram pum huapa ei tur
(commodity) pawimawha ngaih a nih
avangin India Sawrkar ngaihsak pawh a
hlawh a. Kum 1966 (III FYP) khan All
India Co-Ordinated Pulses Improvement
Project (AICPIP) chu thar chhuah lam
tihpun dan ngaihtuah turin IARI (Indian
Agriculture Research Institute) hnuaiah
N.Delhi-ah din a ni a.
Kum 1978 (VFYP) ah AICPIP chu Project
Directorate-ah hlankai niin, Research
lam uar turin an Headquater pawh
N.Delhi atangin Kanpur (UP) ah sawn a
ni a. Kum 1984 (VIFYP) khan AICPIP,
Kanpur chu Directorate of Pulses
Research ah hlankai niin IARI, N.Delhi
atangin a indang a, VII Plan atang khan
AICPIP chuan ram chhunga Branch/
Centre 33 te nen hma a la ta a ni.
Tunah chuan Directorate of Pulses
Research (DRP) chu Indian Institute of
Pulses Research (IIPR) ah kum 1993
khan hlankai a ni a. He IIPR hian Pulses
chi tha zawn chhuah te leh a thar hlawk
dan zawn chhuah hna te a thawk mek a
ni.
1:5 Pulses hmanna leh ei dan tlangpui :
1) Blackgram (Urd) : Dailuah anga
chawhmeh atan; her dipin Dosa leh Idli
etc. atan;
2) Bengal gram (Kel-ek chana) : Chh-
um hmina kan atan; her dipin besan atan
(Pakora siamnan); a mu chiah hnip leh a
kawr ran chaw atan;
3) Cow pea : Ei atana chinin, a hnah
leh a kawm no chawhmeh; a mu dal anga
chawhmeh. Lei tihthat nana chin a nihin
a hnah leh a kung leitha siamna. A hnah
hring leh a kungte ran chaw atan;
4) Green gram : Dailuah anga ei atan;
chhangphuta her dipa thil dang nena
siam atan leh a kung leh a hnahte ran
chaw leh leitha siam nan;
5) Lentil : Kan dailuah ei ber hi. A
kawm no chawhmeh atan;
6) Horse gram : A hnah leh kungte
ran chaw atan leh leitha siam nan;
7) Pea : Kan ei anga ei atan leh a
hnah/kung no chawhmeh atan;
8) Moth bean : A mu chawhmeh atan.
A kung no leh hring ran chaw leh leitha
siam nan;
9) Pigeon pea (Arhar) : Dailuah anga
ei atan. A kawm hring chawhmeh atan. A
kawm ruak leh a mu her dipna nawi
chawhpawlh ran chaw atan;
10) French bean/Rajmash : A kawm
no chawhmeh atan. (French bean or
Rajmash mu chhum hmin hnu kan leh
atta kan lum Maruaripa-in a ei lai han
hmuh chuan chil a put duh khawp mai -
KL);
11) Cluster bean : A mu leh a kawm
no chawhmeh atan. A kung leh a hnah
ran chaw atan;
1.6 Hriattur dangte : Heng be-thlaite hi
Rabi (1
st
September - 31
st
March) chhu-
nga chin chi deuh vek an ni a, Pigeon
pea, French bean, Black gram leh Green
gram tih loh chu. Heng thlai chi li te hi
chu Kharif leh Zaid-ah pawh a chin theih.
Tin bio-fertilizer nena a chi nuai pawlhin
a thar hlawk tih hriat a tha. Bio-fertilizer
hman zat tlangpui chu be-thlai chi 10 kg-
ah Rhizobium 200 gm leh Phosphotika
200 kg a ni.
Heng be-thlaite hi a mal mala an chin
dan ziah vek sen a nih loh avangin, an
chin dan chu yardstick-in dah a ni.
YARDSTICK FOR CULTIVATION OF PULSES
Sl.
No
Name of
Pulses
Speed
Rate
Kg/ha.
Spacing
(cms)
Time of
Sowing
NPK Requirement
Time of
Harvest
Potential
Yield
(QtlHa)
N
P
K
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Bengal gram
Lentil
Pigeon pea
Pea
Black gram
Green gram
Cow pea
Moth bean
French bean
Horse gram
Cluster bean
75-80
60-75
12-15
75-80
12-15
15-25
15-20
12-25
25-30
40
20-40
45x23
25-30
x15
100x100
30-45x15
45-60x
15-23
30x30
60x60
45x23
45x60
60x60
60x15
October
Oct-Nov
Apr-May
Mid Oct-Nov
May-June
Sept-Oct
Apr-May(Kharif)
Aug-Sep(Zaid)
Apr-Aug
Apr-May
Feb-May
(Kharif)
Oct-Nov
Sep-Nov
15-20
15-20
25
15-20
15-20
15-20
15-20
15-20
40
0
20
30-40
30-40
75
30-40
30-40
30-40
30-40
30-40
50
40
50
0
0
0
0
0
0
0
0
40
0
50
Mar-Apr
Mar-Apr
Jan-Apr
Mar-Apr
Nov-Dec
Mar-Apr
Nov-Dec
(Karif)
Mar-Apr
(Zaid)
Nov-Dec
Oct-Nov
Mar-Apr
25-30
15-18
16-20
20-25 dry
8-10
8-12
10-14
10-14
80-120
(green pod)
7-8
6-10
Thilsiam Dangte Chunga Ringtute Mawhphurhna
(Chhunzawmna)
-Upa C. Hualkunga
Mission Veng, Aizawl
Gen. 1:26-31; Marka 16:15; Rom 8:18-22
Sawitur tamtak zingah Sava lam
atang hian kan thupui hi I lo ngaihtuah
zawm ang u.
1 Chenna hmun (Habitat):
Savate leh rannungte enkawl tur
chuan an chet duhna hmun buatsaih sak
emaw, a awmsa enkawl that emaw a ngai
a. Heng tel lo hian an nung thei lo. Tunah
ramngaw, kan vahchereu chuan kan vah-
chereu rual rualin chuta cheng thin sava
leh rannungte chu an thih loh pawhin an
thlawk bo nghal thin. Lui tui bawlhhlawh
te hi sangha ten nuam an ti lo, kan paih
kang phei chuan an thi zui a ni mai a.
Thil nung chi tinrengte hian khaw-
sak nan leilung-boruak-tui leh rannung
ilote a mamawh a. Mihringte meuh pawh
hi heng tel lo hi chuan kan khawsa rei thei
bik lo. India hmar thlang lamah khuan
thlaler ramro zau tak Thar Desert an tih
hi a awm a. Chumi laihawl velah ch- uan
mihringte khawsakna hlui Mohenjo Darro
Civilization hun laia an chenna an lai
chhuak a, an khawsak dan a lo chang-
kang tawh viau a ni awm e. Leirawh-
chanin chenna inte an sa a. Kawtthler, tui
luan kawr, hall te leh sulhnu ropui tak tak
te an rauhsan a.
Engatinge chutianga a awm mai ?
ramngaw an thiat chereu va, ruahtui tla a
lo tlema, an ranvulhte’n phul te an pet
kawlh hneh lutuk a. Tichuan ruahtui tla a
tlem tial tial a, thlai a awm thei lova, an
ranvulhte a lo rem a, mihring tan pawh
pemdarh mai lo chu tihtur dang a awm
tawh lo, anmahni maiin khawsa thei bik
hek lo. Tichuan thlaler ram ro a la chang
ta mai a ni, an ti. Keini pawh kan tlang
panga leilung te hi kan enkawl that loh
chuan lei tha a luang ral ang a, engmah
chinna tlak lohvin a lo kawlh ve rut mai
ang. Ei leh bar, sum leh pai awm loh hi
chuan engmah a tih theih tak tak loh,
Pathian rawng pawh hi a bawl that theih
tak tak loh ani hi.
2. Peace and Security
Mihring ang bawk hian thil siam
dangte pawh hian muanna leh himna te hi
an mamawh ve tho va. An chunga thunei-
tute hian chutiang boruak chu kan
siampui loh chuan an khawsa thei bik lo.
Magazine pakhat “Down to Earth”
tih ah hian Bengali mithiam pakhat hian
Bangladesh hi sava pem chi (Migratory
birds) thenkhat tan chuan a him tawh lo,
hmun hla tak tak Siberia ram atang te,
Findland ram atang te leh Australia ram
atangte’n mel 1000 tam tak thlawkin an lo
pem a. Chung chu miten an lo man a, an
tihlum a, a sate an ei a, bazarah te an zuar
a, thlai tana rannung tha lo tak tak
tiremtu-a an that tehlul nen a kum telin
Bangladesh a lo kir leh an tlem tial tial a.
Tunah chuan 1960-1970 chho vel a lo
pem thin ai kha chuan 30% zetin an tlem
zawk tawh ani a lo ti a. Chu chuan an
rama Ecological Balance tichhe phak hial
turah a ngai a. Mizoramah hian chuan
chutiang em em chu a thleng lo mai thei e.
3. Kan Savate
Han sawi zel ila. Nungcha-Savate
leh rannung te hi an tangkaina em em
sawi vak tur awm lem lo mahsela, nun an
tinuamin mi an tihlim ve thin nia. Kan
naupan lai, kapa’n min la dampui ve lai
chuan kum tawp lam, Annual Exam lai vel
te hian zingah thovin lehkhate kan zir ve
thin a. Chutih lai chuan sava chi khat
Chhemhur kan tih lam chi hi kan in bulah
hian a lo awm ziah a, a hram a mawi vak
lo a, a hram zawi si, sava nalh tak pawh
anilo, chaw kan pe ngai lova, han pek
ngaihna pawh a awm lo. Kan khawi pawh
a ni lova, mahse thlasik lai tawh hi chuan
a lo lang ve ziah a. Tichuan inhnaih takin
kan khawsa tlang thin a.
Hun a lo kal zel a, phai lamah
lehkha zir ten kan kal bo va, han haw
chang te hian thlasik lai anih hi chuan a lo
la awm reng a. Tuma khawih kan phal lo.
Pathian khawngaihna leh enkawlna in
kan lo puitling ve a, nupui fanau kan neih
hnu pawhin thlasik dawn tawh hi chuan
alo lang ve ziah a. ‘Kan Savate’ kati mai
thin a. Nileng leng in kan bul hlirah a
khawsa bik lo, a chang chuan khawiah
emaw a thlawk sawn a. Zing leh tlaiah
erawh hi chuan kan bulah bawk a lo kir
leh thin a.
Kum dang ang bawkin 29
th
September, 1994 Ningani chuan a lo haw-
ng leh ta a. Sava lam chanchin ziahna bu
ka enah chuan khatiang sava kha
Australia ram lam atanga lo pem thin te
zinga mi ni awmin ka hria a, Kum khat
chhung hian engemaw lai chuan a bo leh
mai thin a, an khaw hlui lamah a zinkual a
ni mai thei. Kan tet laia mi kha la damin a
lo kal ziah thin a nih loh pawhin a tu a fate
zinga mi chu an ni ngeiin ka ring a. Alo lan
tawh hi chuan kan naupan lai hun te leh
chhungkaw kim a kan awm lai hunte kha
mi a hriatchhuah tir a. Inlaichinna tak tak
nei lem lo mah ila, ka ngaina ve hrim hrim
mai a, ‘Kan Savate’ ka ti deuh fova.
Tichuan, November 2,1994 tlaia a
fu tha hle hle lai mi pakhat hian Air Gun in
a rawn kapthla ta mai a. Chu chu kan
nauten min rawn hrilh vat a, kan naute an
zawn lai a, a chanchin ka han sawi chuan,
akaptute chu an hrilhhai hle mai a, ka
khawngaih letling a, sawi loh theih a niba-
wk si lova. Engmah an sawi lo na a, tun
hnuah chuan rannung pawisawilo awm
mai mai chu an kah leh tawh pawh ka ring
lo. Tichuan, zawn pawh zawng lo chuan
an kalbosan ta mai a, kan zawng kan
zawng a, kan hmu zo lova, khua a thim
dawn ta, nilai zan a ni a, inkhawm tura
kan in siam lai chuan kan zawhte chuan
tina belh hauh lo hian a rawn pu chhuak
ta liau mai a. Mak ka tiin kan lawm hle a,
kan han enchian chuan thla veilam hi a lo
tliak a, a taksa hmundangah hliamna
hnuhma kan hmu lo. Tichuan ‘I duh duh
na laiah lo awm rawh’ tiin kan zawhte nen
chuan kan inkhawmsan ta a, Kan
chhuahsan lai chuan khumlu a khamphei
laiah hian a fu vang mai a.
Kan inkhawmban chuan a ngaiah
khan a lo fu reng mai a. Khawih kan tum
chuan na vaklo hian ka kutah chuan mi-
chuk ve a. Puan a ek berh kan hlauh deuh
avangin kan mut dawn chuan kan fuk
sawn tira. A tuk zingah chuan tlema a
awmhmun sawn deuh in a lo thi der mai
a. Rilru a khawih ve duh khawp mai.
Ahliam kha thih na tham em turah chuan
kan dah lova. Kan zawhte lah chuan
engtin mah a khawihbawk si lova, a mak
khawp mai.
Kum 1995-a rawn inher chhuak leh
a, tumah lo kal an awm tawh lo. Hmun-
dangah chuan kan sava te ang chu ka la
hmu zeuh zeuh thin a. Nimahsela, kan in
bulah chuan tumah an fu ve duh tawh lo.
A chipui dangte pawh khan fukna tlakah
an ngai tawh lo a ni ang. Engemaw changa
ka ngaihtuah phei chuan ka lung te a
chhia a, zahthlak hlein ka hria, sava fukna
tlak loh, fuk duh lohna hmun han nih kha
a zah thlak asin.
‘Thilsiam zawng zawngte chuan
beisei em em in, Pathian fate lo lanna chu
an nghakhlel hle si…’ Kan insawi mawi a,
mahni leh mahni Lalpa lamah kan insawi
thuksiak a. Nimahsela, thilsiam dangte
hian Pathian faah min ngai meuh lo a ni
ang a…kan ni tak tak lovang tih te pawh hi
hlauhawm thei rum rum in ka hria.
Ephesi 5:17- “Chumi avang chuan a duh
suh ula, Lalpa duh zawng enge ni tih lo
hre zawk tawh rawh ru…”
Mat. 7:21- “Lalpa, Lalpa mi ti nazawng
chu vanramah an lo lut lovang a, ka Pa
vana I duhzawng titute erawh chu an lut
ang.”
An sa ei tham pawh ni lo, mawi
tehchiam bawk si lo, kan thil engmah
tipawi bawk si lo, patling pui puiin Air
gun te leh Sairawkherh te a sava te reuh
te te nawmsip bawl nana kan bei thin hi
chu a hlau hle ang. A vengtu turin a kan
han sawisa tlat thin hi chu a pawizia kan
hriat loh vang a ni. Tunah chuan keini
Presbyterian huam chhunga Kohhran
hote hi chuan hetiang lam hi chu I ching
ve tawh lovang u.
Ramsa te, ran te, sangha te leh sava
te, chaw leh thildang tangkaia hman te hi
thil sual a ni lovang. Inthawi nan beram te
leh parva te pawh an lo hmang thin a.
Amaherawhchu sawisak erawh hi chu kan
tih tur a ni lo. Pu Zosaphluia pawhin
Hriangmual tlangval ho sechhun tur
khawlaia chaih a hau nasa mai tih kan
upate’n an sawi thin.
Thawkkhat lai khan Jim Corbet-a
lehkhabu “Man Eaters of Kumaon” tih te
leh “My India” tih sakei chanchin a ziahna
te kha ka chhiar a. Sakei huai tam tak
mihring sehtu a beih dan velte chu a
ngaihnawm khawp mai. Sakei chanchin a
sawi pakhatah chuan, “Sakei no hruai fate
sa beih dan zirtir lai tih loh hi chuan an
mamawh bak sa an seh ngai lo. Nawmsip
bawlnan ramsate an hmang ve ngai lo” a
ti a. Pathian faa invuah ve si te hi ramsa
kawlhte ai pawha nunrawng zawk te kan
lo nih phei chuan a fel lo hle ang. Kan
Kristian nunah hian zir tur engemaw tak
chu kan nei alawm.
4. Rannung chunga ngilneih
Rannung chunga ngilneih hrim
hrim te hi kum zabi tharah hi chuan ching
uar ila. Dan naranin ui hi chu kan duat
deuh tlangpui a. Ui te chi 2 kan nei ve a, a
var buk leh a tial hi. A var chu ‘Zama’ a ni
a, a tial zawk chu ‘Dina’ a ni ve thung a. A
tir chuan thutthlenga an vah kai pawh kan
phal lova. Nimahsela, an lo duat-awm em
avangin lo pawm tawk te kan awm a.
Thutthleng chu sawi loh, khumah te pawh
an lawn kai chho ta zel a. Khuma thawm-
hnaw dahkhawm vel chunga bawh te hi
an nuam tihzawng tak mai hi a lo ni a.
‘Zing chaw ei lai te hian khuma an lawn
kai chuan hnawhthlak zel tur a ni’ tih dan
leh thupekte hi ka han puang a. Nimah-
sela kan naute chuan khuma an mu lai hi
an hmu ve ngai hauh lo nia. Khawvawh
deuh laite phei hi chuan shawl hnuaiah te
hian an lo mu leh reng thin a, tunge
khuhtu tihte hi hriat a har khawp asin.
Rante hi kan vulh duh a nih rau rau
chuan I duat ang u. Vawk-in tawt lutuk te,
a chhuat chhe lutuk te hi chei tha ila
chuan an lawm khawp ang. An pang han
zut te, hiah te leh han ben thek thek te hi
nautete ang bawk hian kan rante hian an
lawm asin. An in te hi I vawng thianghlim
ang u.
Rom 8:19 ‘Thilsiam zawng zawngte
chuan beisei em emin Pathian fate lo
lanna chu an nghakhlel hle si. Thilsiam
zawng zawngte chu thil lawilo thu thua
awmtirin an awm tawh…beiseina neiin
thilsiam zawng zawngte ngei pawh chu
chhiatna bawi ata tihchhuahin an awm
ang a, Pathian fate zalenna ropuiah chuan
an lut dawn si a…’
Thilsiam dangte enkawl that loh
hian Pathian Thu a kalh avangin, anchhia
pawh a keng tel nghal dawn lawm ni, a
tuartu chu keimahni bawk kan ni mai a.
Enkawl that erawh hi chuan malsawmna
a keng ngeiin a rinawm. Heng sangha
vuak te, tura hrai te, ramngaw suat te, ra-
wtuai khawrh lutuk te hian ram a tibuai a.
Nungchate a um bova, boruak tha oxygen
siamtu a titlem a. Khawvel mithiamte
pawhin hetiang lam hi alawm an buaipui-
Pollution chi hrang hrang min tikhawlo
thei sawi tur a tam. Keini ringtu, khawvel
vawngthatu tur ‘Lei chi’ tia kan Lal Isua’n
a kohte hi I hawi zau ang u.
Global Warming leh Green House
Effect:
Global Warming leh Green House
Effect an tihte hi TV lamah te leh News-ah
te hian kan hre ve fova, enge a awmzia?
Ram vawta miten khawlum thlai an chin
ve theih nan an huan engemaw lai glass-in
emaw polythene-in emaw an zar a, an
tilum thin a. Ni atang khian lum leh eng te
khawvelah hian kan lo dawng thin a.
Chung lum te chu a then leiin a lo hip
(absorbed) bet a, chu chuan min tilum a. A
then lei tuamtu boruakah a sawhkhawk
(reflect) leh a. Green House-ah chuan ni
atanga lum leh eng short wave lokal
chuan glass emaw kha a paltlang mai a.
Mahse lei atanga sawhkhawk kha chu
Long wave a lo ni a. Chuchuan glass kha a
paltlang ve thei si lova, a tilum zual ta thin
a ni. Green House chu Mizopa aiawtah
chakai a lut thei a, a chhuak leh thei si lo
ang hi a ni mai. A lum a lut a, a chhuak leh
thei si lova. Chuchuan boruak a tilum ta a
ni.
Tichuan Global warming an tih chu
Green House Effect ang hi a lo ni leh a.
Min hualtu boruakah bawlhhlawh chi
hrang hrang tam tak carbon-dioxide te,
vaivut te, meikhu te leh thil eng eng emaw
a tam chuan leiin lum a thehchhuahte
khan glass ang bawkin an paltlang thei ta
lova. Chuvang chuan kan khawvel hi a
lum tial tial a ni an ti. Chu chu enge a
pawina kan ti mai thei. Mihring leh
nungcha dangte tan a pawi lutuk, enge a
rawn thlen?
1) Climate, khaw awmdan a mumal
lovang;
2) Temperature a lo sang ang a, chuchuan
chhim leh hmar vur tlang a titui ang a. Sea
level a lo sang ang. Mithiamten an chhut
dan chuan 70 cm chauh pawhin lo sang ta
sela, thliarkar tamtak a chim buai bakah,
tuifinriat kama khua leh lawngchawlh-
nate a tibuai ang a. Aigupta ramah phei
chuan mipui 16% pem darh a ngai ang;
3) Bul leh bal thar a tlahniam ang;
4) Tui lianin mi a ti buai hle bawk ang;
Tunah hian thilsiamna khawl tam
tak avang leh lirthei motor ilo avangin
boruaka carbon-dioxide lengvel a pung
chho zel a. Kum 1950-80 kum 30 emaw
lek chhungin boruaka carbon-dioxide
lengvel hi a let 16 aia tamin a pung
chhova. A lo hip raltu tur ramngaw kan
dukdarh bawk si a. Tunah Brazil rama
ngawpuite khu an tukdarh phei chuan
khawvel hian a lum phah leh zual turah
an ngai a.
Keini tak hi chuan kan khawvel
boruak hi kan tichhe vak lo mai thei e.
Amaherawhchu hetianga khawvelin an
buaipui hi chu ngaihven ve deuh chu a
ngai alawm. Hetiang lamah hi chuan
World Health Organization (WHO) ho
thuvawn - “Rei lote khawvela ka awm-
chhung hian a tichhetu nih ka tum lo” tih
hi hriat ve atan a tha khawp mai.
Kan chenna khawvel vawnfai leh
tihthianghlim.
Tunlai khawvel buaipui ber pakhat
chu bawlhhlawh-pollution chi hrang
hrang chungchang hi a ni a. Air…
Water…Noise…Carbage…Industrial Wast-
es…etc.
Thilsiam dangte enkawlna kawng-
ah hian thil ropui tak kan ti thei lo a nih
pawhin kan zavai hian tih nghal mai theih
leh tih theih theuh kan nei a. Chu chu kan
chenna khawvel vawnfai leh tihthiang-
hlim hi a ni.
1) Inchhung leh a vel vawnfai leh
tihthianghlim te hi a hrisel bakah chen a
tinuam a, a pawimawh hle a ni;
2) Kan inbul kalkawng leh stepte hi
tifai theuh ila chuan a nuam hle ang;
3) In leh a vel vawnfai hi a nawm
bakah a hrisel a, a pawimawh khawp mai.
Kum 1929 minpui kum khan tam a lo tla
a. Chu chu santen hrilengin a zui a. Aizawl
khawipuiah pawh hian mi tamtakin an
thihphah a. Kan upaten an sawi dan chuan
Mission vengah chuan mi an thi ve mang
hauh lo nia. Missionary-ten inchhung
vawn fai dan te an lo zirtir hman tawh a,
tui chhuan so loh chu an in ngai bawk
lova. Chuvangin nula leh tlangvalte pawh
lusunte buaipuiin veng dangah an
hmanhlel a ni awm e. Chuvangin hetiang
thil mawl te te pawh hi I ngaihtuah thar
leh ang u. Malsawmna kan tihte hi kan
dawng leh nghal zel asin.
“Khawvel zawng zwngah kal ula,
thilsiam zawng zawng hnenah Chanchin
Tha hi hril rawh u” kan Lal Isua’n a ti.
Amen.
Report on Trainers’ Training - cum - MAESA
General Conference
-R. Zoramthanga, AAIO
A hun : 21-22.03.2001
A hmun : Agriculture Conference
Hall, Aizawl.
Mizoram Sawrkar (Agriculture
Department) buatsaih, Trainers’ Trainin-
ig - cum - Mizoram Agri. Executive Service
Association (MAESA), General Conference
chu Executive Service Staff mi 100 velin
tluang takin an hmang a, He Trainers’
Training ah hian Mizoram ei leh bara a
intodelh theihna tur thupui - Cultivation
of Important Kharif Crops (Cereal Crops &
Pulses Crops) tih zirho a ni.
He Trainers’ Training - cum MAESA
General Conference-a khuallian Pu
C.Lalrinsanga, Minister of State i/c
Agriculture etc chuan, “Agriculture
Department-a Executive Service Staff ten
ataka an hnathawhte a lo hlawhtlin a, ei
leh bara Mizoram a lo intodelh theihna
tura hmalakna an neih hmasawnna ropui
tak a nih thu leh, ram intodelhna hi
Sawrkar Department leh mipuite’n a
hrang theuh a thawhchhuah chi a ni lova.
Sawrkarin policy a duang a, Department-a
thawktute’n an thiamna hmanga mipui
(loneitute) an kawhhmuh mipui (loneitu)
te’n an zawma an tanhona atanga a tak
tak rawn thleng apiangin hma an sawn a.
Phaizawl ram kan neih tlem avangin
tlangram atan pawh Sawrkar-in ruahm-
anna a siam mek thu leh Kharif crops-a
intodelhna tur a tan kan laknaah hian
Rabi season thlaite tibuai lo zawnga buh
thar hma chi leh hlawk chi chin uar a tul
a; thlai a lo thar hlawk zawk theihna turin
leitha (Chemical Fertilizers leh FYM)
hman uar a tul a ni,” ati.
He Trainers’ Traning-Cum-MAESA
Conference a Khual Zahawm (Guest of
Honour) Dr.O.P.Singh, Director of Agri-
culture & Minor Irrigation chuan,
“Agriculture Department-a thawktu Agri.
Scientist-te leh Technical Field Staff-te
hian Sawrkar policy tihlawhtling thei
turin kan thiamna leh kan finna Mizoram
tan kan hmang tur a ni a. Thlai chi tha leh
hlawk (HYV) te kan hmang uar zel dawn
a; Mizoram loneitute tan chhenfakawm
zawkin kan thawk tur a ni a, Crops cutting
experiment report leh harvest report
pawh dik takin kan ti tur a ni,” a ti.
Mizoram Agri. Executive Service
Assn. (MAESA) membarte chuan ei leh
bara Mizoram a lo intodelh ngei theihna
turin theihtawpa tan lak thar chhun-
zawm zel an tum a, Mizoramah thlai thar
chhuah a lo tam zawk theihna turin
Resolution hetiangin an siam;
1. Loneitu mimal leh a zau-te hnenah
tuikawng siamna tur leh repairna tur
pawisa tam zawk dah theih nise, DAO leh
a staff-ten heng tuikawng (irrigation) leh
land development te hi enkawl se;
2. Thlai thar tam zawkna atan double
cropping uar zel nise, thlai chi tha leh thar
hlawk chi (HYV) chauh chin nise;
3. Ran khuahkhirhna Dan hi lekkawh
tlat nise;
4. Chemical Fertillzer hi thlai thar a lo
hlawk zawk theihna turin Balance (NPK)
a hman nise, Aizawlah chauh nilovin, Sub-
Division tinah hralh theih tura retail
outlet siam nise.
He Trainers’ Traning-Cum-MAESA
Conference hi MJA-te’n an ho thei reng a,
Neihbawi Agriculture Farm-ah MJA-te nen
Field Trip neih a ni. State Biological
Laboratory hnathawh dan leh Neihbawi
Argi. Farm-a thlai thar tha leh hlawk chi
chin mek te en ho a ni. Pu. C.Lalnithanga,
SMS (PP) leh Pu Zokhuma Varte, Farm
Manager te’n hneh takin Field Trip-a kalte
hi min lo dawngsawng a, chawhlui kilho
nghal a ni.
Mizoram Agri. Executive Service
Association (MAESA) chuan kum 2001 -
2003 chhunga an hruaitu turin heng mite
hi an thlang:
President :
Pu R. Zoramthanga, AAIO
Vice President :
Pu R. Rozuala, AEO
Gen.Secretary :
Pu K. Laltanpuia, AAI
Secretary i/c Orgn. :
Pu R. Lalpianmawia, AEO
Secretary i/c Information :
Pu R. Zothanmawia, AD
Treasurer :
Pu T. Ngurkhuma, AD
Finance Secretary :
Pu V.L. Zidinga Sailo, S/K
Dr. O.P.Singh, Director of Agriculture & Minor Irrigation
in ‘TRAINERS’ TRAINING’ in thu a sawi lai (21.03.2001)
LARGE SCALE PRODUCTION, MECHANIZATION,
PRIVATIZATION AND MARKETING.
-Lalthanzuala
M.Sc. (Agri), Agro. PG Dip. Agmark
Subject Matter Specialist (Agro)
Aizawl West District, Aizawl.
Pu M.K.Gandhi chuan, “Eitur pe si
lovin tuk zan eitur nei lo mipui nuai tam
hmaah hian Pathian thu hrilh thin ila a
sawt lovang; an ni tan chuan Pathian chu
eitur anga lo thleng tura beisei a ni,” a ti.
Keini Mizo mipui nuai sawm dawn tan
hian eitur hi a pawimawh, intodelh ila
Pathian hnaih pawh a awl zawk awm e.
Kan Sawrkarin tan lakna tur atana
a tih ngaih pawimawh em em Agriculture
Department thuvawn lo ni ta chu ‘Large
Scale Production, Mechanization leh Pri-
vatization’ a ni. Thar tam thu sawi chuan,
Mechanization leh Privatization te chu a
kut ke pawimawh an ni a, thar tam ngawt
ai pawh a, thar hlawkna lam kawk thei a
ni. Thar hlawk hi Agriculture Department
leh a mithiamte’n an ngaihpawimawh leh
tehfung a ni. Large Scale Production, Me-
chanization leh Privatization kan sawi
hian Marketing telh ve hi tulin ka hria a.
Large Scale Production kut ke (com-
ponent) pawimawh, a goal anga sawi
theih, Privatize ngai, Large Scale Pro-
duction hmahruaitu leh hnungdawl tu a
ni.
Large Scale Production: kan thlai
tharte a lo tama a lo pun thur thurna atan
hengte hi a pawimawh a, kan hrechiang
tur a ni.
1) Planning tha leh mumal.
2) Thlai chi tha leh thar hlawk.
3) Chemical leh Organic fertilizer dik
taka hman.
4) Plant Protection.
5) Irrigation khawp kham leh thlai
chin atanga a seng thlenga enkawl dan
tha (Optimum Cultural Practice) zawm.
Planning tha hi sawrkar leh
Private tan a pawimawh. Kan dept. pawh
planning ah hian hma thar lak kan ngai
tawh hle awm e. Input reng reng kan
mamawh zat kan duh na hmunah a hun
dik taka hman theih turin kan ruahman
lawk vek tur a ni. Chu chu dik tak leh
thiam takin kan hmang tur a ni. Thar tam
ngawt ni lovin thar hlawk kan tling tur a
ni. Chu chu tin hmunah hectare khat
hmunah chuti zat ka thar tihna a ni. Kan
thar hlawk loh chuan a economical lova,
Agriculture-ah mi kan hruai lovang. Tin,
Large Scale Production atana kan
mamawh em em mai chu irrigation tha
leh khawpkham a ni.
Mechanization : Khawl tha hmanga
lei leh te, buh seng leh buh vuak te hi a
sawt a, a hna a tha zawk bawk. Tin, a
tlawm zawk. Chumai a ni lo, thlai chi
thlak leh phunsawn te, lei tha pek te, thlai
venhim hnathawh te hi khawl hmanga tih
theih vek a ni. Chu chu thar tam nan thil
tul zing ami (component) a ni. Post Har-
vest (senghnu) lam pawh thlir ila, kuta
buh den nge awlsama, tha a, man tlawm
zawk ang, khawla den? Chu chu Mechani-
zation thatna tawi te fiah tak, a theih
hram chuan kan tih ngei tur atana itawm
tak chu a ni.
Privatization : ‘Mahni tana chakai
khawrh’ tiin hrilhfiah ila a tha awm e.
Mahni tan a nih hian tih that duh a awl a,
pute tan emaw vantlang leh pawl tan hi
chuan theihtawp chhuah a har deuh thin.
Communist emaw socialist rama mipui
te’n an thawhchhuah kha anmahni pual
tur a ni lo tih an hriat vek avangin mahni
thu a thawhrim harsa an ti a, an tha a na
thin. Democracy ramah erawh chuan
chutiang a ni lova, an ram pawh a
changkangin a hausa zawk fo.
Chutiang chuan Sorkar-in a thawh
hian mimal tluk a har thin a, mimal kutah
lo neih thlai chin leh a hmanrua ngaih-
tuah te hi awm se, a hlawkna direct-in tel
ila, a hlawk loh chang pawhin tuar ta ila,
kan thatpui ang tih hi a rinawm thin.
Entirnan, Department Truck nge thawk
hlawk ang Private Truck?
Marketing : Large Scale Production
kan sawi veleha thil lo lang ve nghal mai
thin chu Marketing hi a ni. Thar tamin
kan ei sen loh thar ila, Marketing kan
mamawh a, achang chuan mahni pawhin
kan mamawh ve tho, neih tam leh thar
tam vang ni lo pawhin hralh a tul thin.
Chuvangin Marketing hi ban theih a ni lo.
Tin, Marketing hi Sorkar thawh tur
chauh emaw kan ti a, Privatise chi bawk a
ni. Sorkar chet hun a awm ang a, Private,
thartu emaw sumdawngtu (middle man)
chet hun a awm ang. Marketing-ah hian
Sorkar leh mipui ngaihdan chiang tawk lo
a awm thin. Surplus Production (marke-
table Surplus) a awmin ram chhung leh
pawnah hralh theih a ni a, a hralhtu atan
Private pawh, Sorkar pawh, Semi Govt.
pawh a ni thei. Foreign Exchange an neih
ang ang kha ram tan hausakna a ni vek.
Chuvangin Border Trade te hmachhuana
kan thlai thar a hring emaw a ro emaw
Sorkar chauh hralh thei a kan ngai hi a
dik lo.
Tin, kan thar ang ang to taka
Sorkar lei tura kan beisei reng hi
ngaihdan letling a ni. Sorkar chuan thlai
thlan bik (Notified) neiin, a tharchhuah
na man (Cost of Production) aia tlema
sang deuh (Incentive) si a lei turin kum
tirah a puang lawk diam thin. Chu chu
loneitu, an thlai thar te hralhna hre lova
hawihai leh hloh tur te, kum leh lama an
chin duh leh phahna tura tiphur tu leh
veng tu, ‘Minimum Support Price’ an tih,
Central Sorkar leh State Sorkar thenkhat
te’n an puan thin chu a ni. FCI buhfai,
Punjab leh Haryana vela Procurement
Price leh Transportation Charge baka
senso la awm te belhkhawm hu veka
Zorama kan buh thar Sorkar lei tura kan
tintuah thin hi a neitu rilru lo deuh thin.
Engpawh nise, marketing tha hi
Post Harvest Practice nimahse Large
Scale Production component, Mechanise
leh Privatise ngai a ni.
Champhai leilet ram a Tractor ten buhchin nan an buatsaih lai.
PLANT PROTECTION - KAN HIMNA
C. Rokhuma
Mission Vengthlang
Mau rah a pung zel angin sazu pawh
a pung tual tual a, a hrang deuh deuh
bawk.
Kum 1959 Mautam tur kan lo
urlawk dan han chhuiletin Tam Do Pawl
(The Anti-Famine Organisation, Mizoram)
khan Mizoram, Assam leh Central Plant
Protection te kha a lo ti tangrual a, an
thawk nasa a. Thlawhhma zawng zawng
hum zo lo mahse, khaw tamtak thlawhhma
an chhanchhuak a. Mizo inchhung
khawsak ah leh ram chhung mipui
hmasawnna lamah pawh kan changkan
phah nasa hle a ni. Thlai huan kan uar a,
kawng tha, Jeep kawng kan sial nasa a,
mihring chhungkaw khawsak tihautak,
khawiahpawh, khawpui leh thingtlangah
ram lama hnathawk tu pawh ni lem lovin,
tukthuan leh zanriah relbawl ang chiahin
chhun chaw ei ngei ngei tura inngaih
tlatna kan nei a, chu chu kan pi leh pu te
hun atanga kan rochun a ni nghe nghe a, a
nghet em em a, hun chhiarna bi pakhat,
atan “Chaw fak hun” tih kan hmang thin a
nih hi. Chu chu Mautam hnu hian a lo bo ta
a, a tlangpuiin ram lama hnathawk chauh
lo te chuan chaw chhun an ei tawh ngai lo.
Hei hi chaw renna tha tak, thlawhhma
zawhna anga ngaih theih a ni .
Chaw chhangdo atan thlai leh
chhang lam hmanna pawh a pung tial tial
a; 2007 Mautam hnuah phei khi chuan,
kan chaw pakhat atan pangbal ang te hi
kan hmang thei tawh em ang chu.
Kum 1959 Mautam inbuatsaihna
kan hmasawnpui tak em em zel zinga sawi
hmaih phal rual loh pakhat chu,
Agriculture Dept. chhunga a hran ngata
Plant Protection Cell a lo ding ta zel hi a ni.
A tir takah chuan, Tam Do Pawl
ziaktu hi, Central Crop (Honorary) Agency
a ni a. Khatia sazu a lo pun tak zel thu kha
Central-ah a zuk thlen a, chu chu lo
ngaipawimawhin Central Plant Protection
Officer Aizawl-ah an rawn tir a; sazu beih
dan rel turin, chutih laia Agriculture hotu
ber, Hokindro Roy pisa, Treasury square
ah hruaitu pawimawh te nen Tam Do Pawl
ziaktu thu rawt, Plant Protection Cell siam
ve ni rawh se, tih thu chu march ni 12,
1958 nilaini ah ngaihtuah a ni ta a.
Chu Conference ah chuan Central
P.P.O chuan, Budget Session zawh a ni
tawh a, Assam in pawisa a nei kher lo thei
e. Mahse, he thil hi thil pawimawh tak anih
avangin hetah hian hawng turin pass ila,
Shillong a Tribal Ministry ah ka bawhzui
anga, kumin atan chuan Central lamin a
sum kan tum mai ang” a ti a. Kan lawm hle
a; thla te kan la ho va.
Chutih laia Central Plant Protection
officer i/c NE India, Mr Sundaran Pillai
haw thla chuan Assam sorkar hnenah a
zuk nawr nghal ta chiam a, Assam sorkar
inpeihlo tak chu Central inphalna avangin
chumi Kum Financial Year chhunga tan
Mizoram a Plant Protection Cell siam chu
an remti ta a, a senso tur pawh Rs.
16,260/- Sanction nghal ani a; chuta
thawk tur te chu - Plant Protection Inspe-
ctor 2, Plan Protection Fieldman 2, Peon 2
atan immediate appointment ti nghal turin
order an rawn ti chhuak nghal a, chu
lehkha copy chuan Tam Do Pawl ziaktu
hnen pawh a lo thleng ve nghal a, chu chu
25.5.1958 - a tihchhuah a ni. 12.3.58 - a
rawt kha ani a, a rang hle mai.
Mizoram Agriculture Department-
in a hranpa ngata Plant Protection Cell a
neih hmasak ber tur chu, chu kum June
thla ah tan nghal a ni ta a; Plant Protection
Inspector hmasa ber atan Pu Lianrawna,
Agri. - a thawk lai mek chu Promotion in a
tang ta a, a thachhang dalte chu Pu Lai-
buaia te, Pu Rualkhama te an ni. Rim takin,
tluang takin hna a kal a, Agriculture hming
ti tha tu leh timawitu tak a ni ta reng a.
Kum 1 a lo ral dawn ta mai a, a
hawn tan danah khan Assam sorkar khan
a la hre ran mai a ni chek anga, kan ram
pumpui in sazu rual chhiar sen loh a
hmachhawn tan chauh tihin Mizoram a
Plant Protection worker-te chu ram pawn
lamah (Garo ram) lamah sawn chhuah vek
tur thupek a lo chhuak ta ut mai a. Hei hian
thawktu te a barakhaih nasa em em a,
chhantu tur pawh a zawng hmanhmawh
nasa hle a, Tam Do Pawl, a ngen chhuaktu
anga ngaih theih pawh kha an rawn sawm
ve a; Tam Do Pawl pawh chuan a thiam
ang tawkin an hna pawimawh zia te khawl
chhut lehkha phek khat (Fullscape 1)
ngawt mai chipchiar zetin thirhrui an zuk
thawn ve a, an lo ngaipawimawh der ve a
ni ang; hetiangin a chhanna an rawn
thawn a, a saptawngin han tarlang
ila:TELEGRAPH.EXPRESS.STATE
“To, The General Secretary, Anti
Famine Campaign Organisation Mizo
District Aizawl; for information, with
reference to his telegram dated 10/3/59
on discussion with the Tribal Areas
department, it is understood that they are
taking the matter with the Finance
Department. They are agreeable to the
continuation of the staff.
Superintendent, Development Bra-
nch, Directorate of Agriculture, Assam,
10/3/59 tiin.
He thu awmzia chu :-
“Tam Do Pawl ziaktu hnenah, a
thirhrui thawn chu, Assam Tlang Ram
vawngtu te leh Assam sorkar sumpui
enkawl tu ten beng sika an lo sawi hovin,
Zoram thlawhhma chhantu te chu an awm
zel phalsak ngei awm niin an hria tih ka
han hriattir e”, tih a ni.
Heta tang hi chuan Assam sorkar
sum hmangin nghet tak leh thlamuang
takin Mizoram Thlawhhma chhan turin a
awm na pangngai Agriculture Department
chhungah a awm hlen ta zel a ni.
Plant Protection Cell or Wing - ah
hian mi thiam tam tak ten zu-va laka
Zoram thlawhhma leh huan thlai te ven-
him pui turin an thil thiam bawlhlo te nen
a tul ang anga che mai thei turin an inpeih
reng a. Tun hnai maiah pawh, khau rual te,
khuangbai te puanna hmun apiang chu an
bawh rap rap zel a; lo leh huan thlai tam
tak an chhanchhuak ani.
Reilote ah hian, Mau Tam kan
hmabak pawh hi reilo te ah lo thleng mai
tur ani a; Plant Protection hnathawktu te
hian kut kuangkuah in an thlir mai lo tih
hria ila, puan ven an sawi chhing a, a tul
lam lam bawh turin an inpeih ta reng mai
le. Pathian em tih loah chuan, kan ram buh
leh bala intodelh kan tum laia min
hlawhchham tir laia Zu-va ho inbuatsaih
ve mek te laka kan himna ber tur chu, tun
hma ang bawkin Plant Protection thawktu
te bawk hi an ni tih hrai ila, kan harsatna
tawh apiangah an mahni rawn nachang
pawh i hria ang u.
I rin aiin Mau Tam a hnai tawh a nia.
PU H. THANKHUMA Deputy Director (Extension) in
“Workshop on organic farming “Dt 20
th
21
st
March,2000
aneih a kaihruai lai.
PU C. LALRINSANGA M.OS. AGRI.
“RABI WORKSHOP” a khuallian in thusawi lai.
(2-11-2000)
MILLENIUM EXHIBITION 2001
tractor chi hrang hrang Agri. Deptt. in mipui en theih a a pho
chhuah lai.
TUICHHUAHEN PROJECT (KOLASIB)
a purun chin na hmun (5
th
.Feb 2001)
“MILLENIUM EXHIBITION 2001”
PU. C. LALRINSANGA M.O.S. Agri. Stall
a tlawh lai (7
th
-15
th
Feb 2001)
ZAWLPUI, MATLUI KAM SERCHHIP RAM A
BUH SENG ZAWH VELA TEL ANTAM CHIN ZAWM
(RELAY CROPPING) TIAKCHHO MEK LAI. (18-01-2001)
PU. HRANGCHUNGNUNGA, KANAN VENG WET TERACE
Kawrthindeng zau (Rangvamual) a thlasik thlai chinna hmun buatsaih lai
(01.12.20000.)
Tui lak theihna hmun tawh phawt chu ramrem vak lo
mahse miten an hmangtangkai mek ani.
Thlai hriak nei (Niger) chinna hmun
Saihapui November 2000 aphun sawn.
BABY CORN - A POTENTIAL CROP FOR
CULTIVATION IN MIZORAM
K. Laxminarayana, N.S.A Azad Thakur and D.K. Verma.
ICAR Research Complex for N.E.H Region,
Mizoram Centre, Kolasib, Mizoram-796081.
INTRODUCTION
The term “Baby Corn” is commonly
used by the food industry, refers to the
young flowering corn ear harvested betw-
een two days before silking and three days
after silking, depending upon the develop-
ment conditions of the plant and size of
the cob. Baby corn production technology
is very recent development, it was in
1970’s when Thai Government and later
on other countries like Guatemala, Zambia,
South Africa, selected Baby corn product-
ion for the rapid growth of country’s
economy because of it’s potential as the
value addae product and good for food
substitute. The economy of Thailand has
been increased tremendously in the last
two decades, which can be visualised by
the export figure of canned baby corn to
U.S.A. was from 67 t (worth of U.S. $
38,059) in 1974 to 36,761 t (worth of U.S.
$ 22 millions) in 1992 and today Thailand
has become the world leader in the export
of both fresh and canned baby corn.
Baby corn pickles are already being
available in European and American
markets. Canned baby corn ears with stir-
fry vegetables including Broccoli are ser-
ved in Chinese-American and European
restaurants. Recently baby corn ears are
available in the European markets for use
as an additional decorative, crispy vege-
table in Salads. This commercial product
of traditional Maize is a delicious and
nutritive vegetable fetching a very high
price in the national and international
markets. Baby corn may be eaten as raw
as salad or used as ingredients in various
preparations viz. Chop-suey (Chinbese
dish), Soup, deep fried with meat or rice,
souteed with other vegetables, pickles and
corn pakoras etc. It is rich in phosphorous
content (86 mg/100g edible portion in
comparison to 21-57 mg/100g in other
vegetables). It is low calorie vegetable,
high in fibre and without cholesterol.
SCOPE IN MIZORAM
Mizoram has a diversified climate
and great potentiality for baby corn
cultivation. From the ancestor periods,
maize is the second most important cereal
crop next to rice, grows in the jhum areas
in the middle and low altitude areas in this
state. Maize occupied around 8.6% of total
cultivated area (8,681 ha) with a produc-
tion of 16,589 MT in Mizoram. Mostly it is
growing in jhum areas after slash and
burning of the forest cover. With proper
management practices and adoption of
modern technologies, the crop product-
ivity will be enhanced. The adoption of
Baby corn technology can achieve good
returns to the farmers and their
economical status will be improved. The
management practices of Baby corn
cultivation are similar to maize except
higher population density, higher fertili-
zation of nitrogen and phosphorous and
harvesting at appropriate time.
VARIETIES
Most of the corn hybrids suitable
for baby corn purpose have been
developed by private sectors except few
by the public sectors. Cultivars like Napier,
JX-180, Jubilee, NY-569, MTH-14, VL-42,
IPH-921, IPH-929 and PSM-3. Among
these varieties, VL-42 (hybrid) ill be more
suitable to the agro-climatic conditions of
Mizoram. Crop duration of baby corn is
only about 60 days compared to the 110-
120 days for grain crop.
SEASON
Generally June-July, October-
November and January-February sowings
are recommended. But as per the agro-
climatic conditions of Mizoram, second
fortnight of April to first fornight of June is
the best time for sowing of baby corn in
jhum areas.
LAND PREPARATION
As the topography is sloppy and
undulating in nature, the land should be
dug 1-2 times. Well drained sandy loam to
silly loam soils are best suited for baby
corn cultivation. Apply the well rotten
FYM and mix it well with the soil, level and
keep ready for sowing.
SEED RATE AND SPACING
A seed rate of 35-40 kg/ha is
recommended for baby corn. Optimum
spacing should be 40x20 cm with a plant
population of 1,20,000 to 1,25,000 per ha.
MANURES AND FERTILIZERS
An application of 10-15 t/ha FYM or
compost and a fertilizer dose of 150-60-40
kg N, P2O5 AND K2O/HA IS
RECOMMENDED. As the soils are acidic in
nature and hence application of 2 t/ha
lime is needed once in three years.
Farmyard manure should be applied at
least one month before sowing of the crop.
Application of 1/3 of N, entire doses of P &
K at basal and the balance N should be
applied in 2 equal slits at crown root
initiation (25 days after sowing) and pre-
tasseling stage (40 days after sowing),
respectively. Nitrogen requirement is little
more than grain crop of maize.
PLANT PROTECTION
Spraying of endosulphan @ 2.50
ml/lit at 20-25 days after sowing of the
crop required as the preventive measure.
Spraying Simazine/Atrazine @ 2.5-3.0
kg/ha dissolved in 750 lts of water on the
soil to control the weeds.
DETASSELING
Detasseling is an essential opera-
tion in the cultivation of baby corn. It is
done by removing the tassel of the plant as
soon as it emerges from the flag and
before it starts shedding pollen gains to
prevent the fertilization. Detasseling sh-
ould be done generally after 45 days of
sowing, depending on the variety and
continued for 8-10 days. Detasseling
results in higher number of cobs/plant
and gives 15-18% higher yield.
HARVESTING
For better quality, baby cobs are
harvested when they attain 8-10 cm
length, 1-1.5 cm diameter and 7-8 g
weight. Young baby cobs should be
carefully hand picked within 2-3 days
after silk emergence from the leaf sheath,
so that the upper stem portion and lower
leaves do not break. If silk grows older and
longer, the quality of cob deteriorates.
First picking of the cobs can be done 45-50
days after sowing at every third day and 7-
8 pickings can be done from a single crop.
The fresh cobs with husks must be sent to
the market immediately to avoid weight
loss. Harvesting of unfertilized cobs are
done every day in the morning and
generally 4-5 pickings are required to
harvest complete crop in 80-90 days. After
harvesting, dehiscing is done manually
and dehusked tender cobs are classified
on the basis of their length as large (10-13
cm), medium (7-10 cm), small (4-7 cm)
and mixed broken cobs. To maintain the
quality, in each class there should not be
more than 5% of other kind of cob mixture
and dehusked cobs.
YIELD AND ECONOMICS
Average yield of 14-18 q/ha of
dehusked ears and 90-120 q/ha of husked
ears can be obtained from a single crop. In
addition, 250-400 q/ha green fodder can
be obtained. At least 2 crops from May to
September in hilly areas and 3-4 crops in
plain can be raised.
ECONOMICS OF HYBRID BABY CORN CULTIVATION :
1. Land preparation: Rs. 5,000.00
2. Labour cost:
a. Application of FYM 10 man days @ Rs. 70 Rs. 700.00
b. Making of ridges & furrows 10 man days @ Rs. 70 Rs. 700.00
c. Fertilizer application & 10 man days @ Rs. 70 Rs. 700.00
sowing of seeds
d. Other intercultivation practices 50 man days @ Rs. 70 Rs. 3,500.00
e. Plant protection chemical spraying 15 man days @ Rs. 70 Rs. 1,050.00
f. Detasseling 05 man days @ Rs. 70 Rs. 350.00
g. Harvesting 30 man days @ Rs. 70 Rs. 2,100.00
3. Inputs :
a. Seeds (35-40 kg) Rs. 8,000.00
b. FYM 10 tonnes @ Rs. 300/ton Rs. 3,000.00
c. Fertilizers Rs. 3,000.00
d. Herbicides Rs. 900.00
e. Pesticides Rs. 30,000.00
4. Average yield of baby corn : 100 q/ha and selling price @ Rs. 8/kg Rs. 80,000.00
Fodder yield : 25 t/ha and selling price @ 200/ton Rs. 5,000.00
Gross Income Rs. 85,000.00
Net Profit Rs. 55,000.00
A net profit of Rs. 55,000/ha can be
obtained from a single crop of baby corn,
whereas an average net income from grain
maize is Rs. 15,000/ha, which is quite low.
Productivity can be increased by adapt-
ation of improved cultivation practices.
Baby corn production technology can be
exploited through appropriate research
programmes. It can be a better alternative
to other vegetables
as it can be grown 3-4 times in one year. In
Thailand, large-scale commercial culti-
vation of baby corn has been successful
and the country has emerged as the
leading producer and exporter of baby
corn. Agro-climatic conditions of Mizoram
is favourable to produce at least 2 crops in
one year and the farmers can obtain a net
profit of Rs. 1,00,000/- by adopting
modern technologies and better manage-
ment practices.
Darlak Bawngvate kam thlasik thlai Motor Channa leh Vaimim te chinna hmun a ni. Fur
Buhseng hnu ah Tractor te hmangin lei leh a ni.
NEMATODES
(Diseases and Control Method)
-Dr. Lalmuanzovi
Nematodes are worm - like
organisms which are the natural fauna of
soil and water. Free living nematodes are
found almost everywhere but the
nematodes with which we are concerned
are soil inhabitants. These nematodes are
known to feed on living plants as parasites
and cause a variety of plant diseases. Some
of the important diseases caused by plant
parasite nematodes and their control
measures may be mentioned.
1. ROOT KNOT OF VEGETABLES:
Root knot nematodes have been
found to attack a large number of
vegetable crops in India. They are known
to cause considerable damage indepen-
dently or in association with fungal or
bacteria wilts and root rots, the common
species are MELOIDOGYNE INCOGNITA,
M.JAVONICA and M.ARENARIA. They
attack various crops like cucurbits,
tomato, potato, chillies, brinjals, ladys-
finger, carrot, raddish, groundnut etc. The
infected plants developed slowly and
appear stunted. The leaves turn yellow
and tend to drop, the characteristics
symptoms is the presence of spherical to
elongated galls in the main and lateral
roots. In case of potatoes, the plants are
not only stunt but may also show signs of
premature and sudden death. This may be
due to the disease occurring in a complex
form with brown rot or bacteria wilt cause
by Pseudomonas Solanacearum. The
nematode infestation on the tuber appears
as tiny tubercles but heavy infestation
leads as tiny tubercles but heavy
infestation leads to gall formation.
To control the disease, the soil
should be deep ploughed during summer
and allowed to dry. The weed present in
the field is also to be eliminated. Appli-
cation of sawdust at the rate of 25
quintals/ha. along with standard NPK
fertilizers is cheaper and equally effective
in reducing the disease. The addition of
neem cake @25 quintals/ha has been
found to reduce root knot incidence. Using
nematicides such as ALDUAILE (Temik),
PHORATE (Themit) and the Carbofuran @
4-8 kg.ai/ha. and fumigant DD @200-400
e/ha. can also control the disease.
2. CITRUS NEMATODES DISEASE:
This disease is caused by citrus
nematode TYLENCHULUS SEMIPENE-
TRANS and this nematode is present
invariably in citrus plantation all over
India especially with trees in various
stages of decline and dicback. The effected
trees are generally stunted and bear fewer
and under sized fruits which ripen
prematurely. They also exhibit dicback of
turgs. The roots of such trees are dark in
colour with shortened rootlets, swollen
and irregular in appearance. The cortex
sloughs off easily and high population of
nematodes is associated with declining
orchards, considered to be one of the
important factors in the citrus decline
complex.
This disease is very difficult to
control due to its complex nature. It can be
controlled by using Vapam at a
concentration of 100 ppm, in the field or
DD at 600 1t/ha in pits at the time of
replanting. Hot water treatment of
nursery rootstocks at 50 C for 10 minutes.
3. EAR - COCKLE OF WHEAT:
This disease is common in different
parts of northern India and it is caused by
the nematode ANGUINA TRITICI. It is
often present in association with the
yellow ear rot disease caused by the
bacterium CORYNEBACTERIUM TRITICI.
This disease causes great loss in yield and
also produced toxic effects on man and
animal if galls are consumed along with
the wheat flour. The affected plants are
dwarfed and their leaves are twisted and
crinkled. The grain in the ear are partially
or completely replaced by cockles which
are brown to black in colour. These
cockles are filled with nematode larvae.
Sometimes though the seedling may not
show any symptoms, the plant at later
stage still bear galls in their ears.
As the nematode is introduced into
new areas through galls mixed with seeds,
proper seed selection is the best method
of controlling this disease. In field where
the disease has occurred once, cultivation
of wheat should be stopped for 2-3 years
and barley and oats may be grown instead.
Nematicides DD mixture @40-100 gal/ha,
Nemaphos @10-20 gal/ha may be used to
control the nematode effectively.
4. 4. MOLYA DISEASE OF WHEAT AND
BARLEY :
This disease of wheat and barley
was first reported from Rajasthan, which
led to 50% damage to the crop.
HETERODERA AVENAE causes this
disease. The disease occurs in the field as
patches and finally the whole field is
infected. The infected plants become
dwarfed and pale. The leaves are dis-
coloured to yellow and often become
reddish from the tip. There is mild
swelling near the root tips. There is
presence of glistering white bodies (cysts)
which adhere to the roots which become
brown in a couple of weeks before
harvesting and may remain
attached to the roots or fall off in the soil
after the roots decay.
This disease can be controlled by
crop rotation avoiding cereal crops, which
will completely starve out the nematode
from the soil. The rotation can be more
effective if the land is kept fallow and dry
during summer (April-June) and the soil is
turned over once or twice to facilitate
drying. Soil fumigation with DD @300
lit/ha is reported to kill 99% of the larvae
in soil but the treatment is too costly to be
of any practical use in India.
Keimahni
A. PROMOTION :
Heng a hnuaia kan officer leh staff-te hi promotion pek an ni a, kan lawmpui hle.
Sl.No Name & Designation Promotion Post Place of Posting
1 Pu Lalchhuana Sailo, AAI AEO SDAO Office,
Bilkhawthlir
2 Pu H. Neihchhunga, AAI AEO Kawlkulh Circle
3 Pu Lalchungnunga, AAI AEO Aizawl South Circle
4 Pu V. Zamliana, AAI AEO N.Vailaiphai Circle
5 Pu Lalhmingliana, AAI AEO SDAO Office, Serchhip
6 Pu Lalchharliana, AAI AEO ITC, Hnahthial
7 Pu R. Vanlalchhuanga, AAI AEO DAO Office, Kolasib
8 Zorinsanga Sailo, Apprentice AEO Direct DAO Office, Lunglei
9 Pu K. Laltanpuia AD AAI DAO Office, Aizawl East
10 Pu John M. Hlychho, GS AAI DAO Office, Saiha
11 Pu K. Sianglinga, GS AAI DAO Office, Lunglei
12 Pu Lalramsanga, GS AAI DAO Office, Lunglei
13 Pu Zawngvela, AD AAI Phullen Circle
14 Pu Lalnunmawia, AD AAI DAO Office, Kolasib
B. TRANSFER AND POSTING
Sl.No Name & Designation Place of Transfer & Posting
1 Pu C. Lalzarliana, TO, KVK T.O., KVK, Hnahthial hna chelh chungin
Hnahthial Incharge Agril Research & Development Cell,
Directorate of Agriculture, Aizawl.
2 Pu R.L.Thanzuala, Agronomist DAO, Kolasib
Directorate of Agriculture.
3 Dr. H. Saithantluanga, SMS (SS) A hna bakah I/c Agronomist,
Directorate of Agriculture. Directorate of Agriculture.
4 Pu K. Zirliana, SMS(Agro), DAO’s Office
SDAO, Bilkhawthlir Aizawl West
5 Pu Lalthanzuala SMS (Agro) SDAO, Bilkhawthlir
DAO’s Office, Aizawl West
6 Pu Lalchhuana Sailo, AEO DAO Office, Lunglei
SDAO Office, Bilkhawthlir
C. SUNNA
Pu Shivraj Gurung (Zohminga) chuan
ni 12.02.2001 khan lungphu chawlin
min boralsan a, kan ui hle.
D Ni 7-15.02.2001 -a Mizoram Sa-
wrkarin Millennium Exhibition 2001,
AR Ground-a a buatsaihah Pavillion tha
tawk leh nalh tak siamin kan tel ve a.
Lehkhabu chi hrang hrang 10,000 chu-
ang leh Farm Operation Calendar tam
tawk athlawnin mipui hnenah sem-
chhuah a ni. Agriculture Crops chi hrang
hrang, Farm Machineries and Equip-
ments chi hrang hrang leh Land Deve-
lopment hmalakna chi hrang hrang te
video-a tihchhuah Exhibit Items-ah
telha entir a ni a. Mipuiin an hlut hle a
ni.
E Ni 8-9 april 2001 khan Phaisen
khuaah leilet neitute hnenah training
pek a ni a. He training hi Pu H.
Thankhuma Deputy Director (Exten-
sion), Pu R.L. Thanzuala, Agronomist leh
Pu R.K. Nithanga, ASSO ten an hmanpui
a. Practical training - zem kual hmanga
leitha siam dan zirtir a ni bawk.
F Ni 20-21 March 2001 khan
Agriculture Conference Hall-ah Direc-
torate of Extension, Ministry of Agricul-
ture, New Delhi leh Agriculture
Department, Government of Mizoram
buatsaihin Training on Organic Farming
neih a ni a. AMFU, MHIP, CYMA, CKTP
leh Farming societies atangin trainees
100 vel an lo kal thei a. Agriculture
mithiam (resource person) ten paper
tha tak leh changtlung tak an rawn siam
te chu zirho a ni.
G Lalmuanzovi AEO chuan August
2000 khan Punjab Agricultural Uni-
versity atangin Ph.D (Plant Pathology)
tha takin a zova, kan lawmpui hle.
FIAMTHU
Naupang pakhat hian a nu hnenah, “Ka nu apple ei ka duh” a ti a. A nu chuan,
“Engatinge apple i ei duh teh tlat” a ti a. Naupang chuan, “Apple ei hian doctor a hnawt
bo an ti a ni lawm ni” a ti a. A nu chuan, “Mama, tunlai chu I hrisel laitak a lawm, a ti a.
Naupang chuan, “Ka nu, doctor tukverh darthlalang ka ti keh a…” a ti chiah chu a chal a
ri nghal fawk.